Het 'gezicht' van de kokende pot

Jeremia I  9-13 - Gezicht van eenen ziedenden pot

4 Het woord des HEREN nu kwam tot mij: 5 Eer Ik u vormde in de moederschoot, heb Ik u gekend, en eer gij voortkwaamt uit de baarmoeder, heb Ik u geheiligd; tot een profeet voor de volkeren heb Ik u gesteld. 6 Doch ik zeide: Ach, Here HERE, zie, ik kan niet spreken, want ik ben jong. 7 De HERE echter zeide tot mij: Zeg niet, ik ben jong, want tot een ieder, tot wie Ik u zend, zult gij gaan, en alles wat Ik u gebied, zult gij spreken. 8 Vrees niet voor hen, want Ik ben met u om u te bevrijden, luidt het woord des HEREN. 9 Toen strekte de HERE zijn hand uit en roerde mijn mond aan, en de HERE zeide tot mij: Zie, Ik leg mijn woorden in uw mond; 10 merk op, Ik stel u heden over de volken en de koninkrijken om uit te rukken en af te breken, om te verdelgen en te verwoesten, om te bouwen en te planten.
 
11 En het woord des HEREN kwam tot mij: Wat ziet gij, Jeremia? Toen zeide ik: Ik zie een amandeltwijg. 12 Daarop zeide de HERE tot mij: Gij hebt goed gezien, want Ik waak over mijn woord om dat te doen.
 
13 En het woord des HEREN kwam andermaal tot mij: Wat ziet gij? Toen zeide ik: Ik zie een kokende pot, verschijnende van de noordzijde. 14 Daarop zeide de HERE tot mij: Uit het Noorden zal het onheil losbreken over alle inwoners van het land; 15 want zie, Ik roep alle geslachten der koninkrijken van het Noorden, luidt het woord des HEREN, en zij zullen komen en zetten elk zijn troonzetel in de poorten van Jeruzalem en tegen al zijn muren rondom en tegen al de steden van Juda; 16 dan zal Ik mijn oordelen over hen uitspreken om al hun boosheid, dat zij Mij verlaten en voor andere goden offers ontstoken hebben, en zich hebben nedergebogen voor de voortbrengselen hunner handen. 17 Gij dan, gord uw lendenen, maak u op en spreek tot hen al wat Ik u gebieden zal; verschrik niet voor hen, opdat Ik u niet voor hen doe verschrikken. 18 En Ik, zie Ik zelf stel u heden tot een versterkte stad, een ijzeren zuil en een koperen muur tegen het gehele land, tegen de koningen van Juda, zijn vorsten, zijn priesters en het volk des lands; 19 al zullen zij tegen u strijden, zij zullen u niet overmogen, want Ik ben met u, luidt het woord des HEREN, om u te bevrijden.

Net boven Jeruzalem, in het dorpje Anatot, een priesterdorp, moet Jeremia hebben gewoond. 

Al op vroege leeftijd begon hij met profeteren en lang niet altijd ging het hem makkelijk af om zijn volk te waarheid aan te zeggen. De woorden die hij sprak en de symbolische handelingen waarmee hij zijn profetieën illustreerden logen er ook niet om. Wat te denken van de gelijkenis van de pottenbakker, die bezig blijft met het leem in zijn hand tot hij tevreden is. Mislukt een pot, dan begint hij opnieuw en maakt een andere pot (Jer. 18:1-6). ‘Zal Ik niet met u kunnen doen zoals deze pottenbakker, o huis Israëls? luidt het woord des Heren. Zie, als leem in de hand van de pottenbakker, zo zijt gij in mijn hand, huis Israëls!’ Een sterkere waarschuwing en een krachtiger oproep om te luisteren naar Gods wil is haast niet denkbaar. Het boek Jeremia staat er vol van.

De internationale politieke situatie rond het land Judea was roerig en had grote gevolgen voor de bevolking

Assyrië, Babylonië en Egypte streden om de macht. Judea dacht door haar overeenkomst met Egypte veilig te zijn, maar zag met lede ogen hoe Babylon Egypte versloeg en hoe in het jaar 597 v.C. de bovenlaag van de samenleving in balling­schap werd gevoerd. Een opstand van Judea werd gevolgd door de vernietiging van de tempel en het begin van de ballingschap van de rest van het volk in 586 v.C.
 
En wat verkondigde Jeremia te midden van deze gebeurtenissen? De profeet bekritiseerde zowel tempel als volk. ‘Stel geen eer in wijsheid, macht of weelde, maar in de God die rechtvaardig is’, zo benadrukte Jeremia (Jer. 9:23-24).
 
Maar daarnaast gaf de profeet ook aan dat Judea zich maar moest overgeven aan Babylon en zo goed mogelijk moest zien te overleven in de ballingschap! Dat dit de weerstand van de leiders van het volk opriep laat zich raden. De profeet werd van veraad beschuldigd, maakte gevangenschap, vervolging en huisarrest door en kwam daarbij bijna om het leven (Jer. 38:1-13). Aan het eind van zijn leven werd Jeremia door volksgenoten meegevoerd naar Egypte, waar ook zijn leven tot een einde moet zijn gekomen.
 
In de lijst geloofsgetuigen van Hebreeën 11 komt de naam Jeremia niet voor

De opmerking over hen die bespotting, geseling, arrestatie en gevangenschap ondergingen (vers 36) zal echter onder meer op Jeremia slaan. Vanuit dezelfde gedachte werd Jeremia door de vroege kerk gezien als een voorafschaduwing van Christus’ lijden.

Een mooie passage uit Jeremia 31, dat hoopvolle woorden bevat. Temidden van alle oordeelsaankondigingen lichten de hoofdstukken 30-33 op door hun toon en inhoud. Er is hoop voor Israël en herstel is mogelijk. Gods kan zijn volk niet verwerpen zegt Jer. 31:37, net zomin als de scheppingsorde kan worden veranderd.
 
Of de stichting van de staat Israël daar het bewijs van is, daarover waren de meningen verdeeld. Gods trouw is geen vrijbrief. Van mensen wordt gehoorzaamheid gevraagd.
 
Het is echter opmerkelijk dat bij alle oordeelswoorden God steeds over ‘mijn volk’ blijft spreken (Jer. 12:1, 30:3, 7, 12, 33:24). Dat is beloftevol. Op verschillende plaatsen in het boek (zoals in Jer. 1:10) wordt ook expliciet gezegd dat God afbreekt, maar ook opbouwt. Op grond daarvan komt Heschel in zijn boek over de profeten tot een opmerkelijke conclusie: terwijl de mens afbreekt is God aan het opbouwen. Hoe radicaal en diep dat gaat zien we in Jeremia 31. God geeft zijn volk een nieuw hart. Wat het volk zelf niet kan en wat de profeet evenmin kan bewerkstelligen, dat doet God.

Heschel wijst nog op iets anders dat opmerkelijk is. In zijn visie kondigde Jeremia aanvankelijk vernietiging en oor­deel aan. Maar zodra het volk rampen overkwamen bood hij het daarentegen vertroosting. Heschel denkt dan aan bepaalde gedeelten uit het boek Jeremia, maar borduurt ook voort op verhalen en overleveringen uit de Joodse traditie.
 
Volgens een daarvan was de verdienste van Jeremia zo groot dat zijn aanwezigheid in de stad Jeruzalem ervoor zorgde dat God de stad niet kon vernietigen. God verleidde de profeet er daarom toe om naar zijn ouderlijk huis in Anatot te gaan en direct daarop werd de stad veroverd en werd de tempel in brand gestoken door de vijand. Jeremia weende bitter. Toen de ballingen werden weggevoerd vergezelde hij zijn volksgenoten en keerde vervolgens terug om de achter­blijvers te troosten. Onderweg verzamelde hij de ledematen van gevallenen en beweende hij hun lot (Klaag­liederen Rabba 34). Een profeet die in alle omstandigheden bij zijn volk is. 

Een mooie gedachte is het, dat de profeet die de woede van zijn gehoor bleef oproepen met zijn oordeels­aankon­digingen, later herinnerd werd om zijn ernst én zijn troost, zijn radicaliteit én zijn menselijkheid.

Zou dat de achtergrond kunnen zijn van de raadselachtige tekst van Matteus 16:14? Als Jezus zijn leerlingen vraagt voor wie de mensen Hem aanzien, noemen ze niet alleen de namen van Johannes de Doper en Elia, maar ook die van Jeremia. Radicale kerels met een boodschap die er niet om loog. Maar met een hart voor mensen.

De kokende pot

Jeremia, profeet van oordeel en troost, zag in het eerste hoofdstuk een kokende pot die kwam uit de richting van het Noorden. (Jer. 1:13) Het bleek de pot van onheil te zijn dat zou losbreken over Juda. Het was het leger van de Chaldeeën dat het tweestammenrijk zou overweldigen en wegvoeren. Gods woede kookt over zijn volk en zal worden uitgegoten daarover. Het heeft zo lang geduurd, maar het is onomkeerbaar. De profeet heeft het trachten in te voorkomen, maar de grimmigheid van de HERE is niet te stuiten. Het barst uit zijn voegen en is niet meer te houden. Het moet eruit. De profeet moet het kwaad uitgieten over Juda.
Er is geen gelovige meer te vinden in Juda. De vijand wordt van God gezonden en wil oorlog voeren tegen Jeruzalem. “Heiligt de oorlog tegen haar” horen we in het kamp van de Chaldeeën. (Jer.6:3,4)

En het gaat lukken, want ze rukken op. En wel ’s nachts. Geen tijd te verliezen.
De Chaldeeën worden gebruikt door God op onvoorstelbare en ongebruikelijke wijze. Maar wel voorspeld.

De heilige strijd tegen het onheilige Jeruzalem!

Zo zijn de zaken omgedraaid binnen het volk van de Here, omdat het niet wilde luisteren naar zijn God. Zo ver moest het komen, want Jeruzalem houdt zonde en boosheid fris als een bak die het water koel houdt. Zo’n bak met water dat verfrist waarna je er weer lekker tegenaan kan. Zoals een warmgelopen voetballer heerlijk koel water over zijn hoofd en in zijn nek laat lopen, weer klaar voor de strijd.

Nogmaals, Juda haalt zelf het kwaad over zich heen, want hij heeft erin volhard en zich niet laten waarschuwen. Er is sprake van geweld en onderdrukking in dé stad. En niemand luistert naar Jeremia, want het Woord dat hij verkondigt is hun tot een smaad. Ze wíllen niet luisteren.
Daarom is het oordeel over Juda niet meer te stoppen. Over jong en oud zal het worden uitgesproken. Niemand wordt ontzien, want allen plegen bedrog en bevoordelen zichzelf.

Een valse vrede

Geweld, onderdrukking, zelfhandhaving en bedrog. Waar maakt Juda zich níet schuldig aan? Niets is er dat Juda ter verontschuldiging kan aanvoeren om het oordeel te voorkomen. Of misschien toch wel? Want we horen woorden van vrede. (Jer. 6:14) Gaat er licht schijnen in het duister?

Nee, geen licht aan de horizon. Wel trachten de leidslieden van het volk de breuk van aangezegde ellende en straf te helen door te spreken over vrede. Maar waar de profeten en priesters spreken van vrede is geen werkelijke vrede. Deze leiding spreekt geruststellende woorden waar gewaarschuwd had moeten worden voor verval. Waar profetisch gesproken had moeten worden van straf en had moeten worden opgeroepen tot bekering. Hoe kan een volk als Juda waarheid en recht uit zijn midden horen verkondigen als het zelf goddeloos leeft? Juda, dat God heeft verlaten en bewust zijn wet heeft geschonden? Een volk dat een moedwillig voor een leugenachtig bestaan kiest wordt dan ook met bedrog voorgelicht.

Juda kan niet aan het oordeel ontkomen

Het ligt vastbesloten en is aangezegd. De vrede waarvan sprake zou zijn, is dus geen echte vrede. Die is niet te vinden. Juda wordt door haar leidslieden een rad voor ogen gedraaid en zal vallen onder de vallenden, ten tijde dat God aan hem bezoeking doet. (Jer. 6:15)
Deze leiders zijn de bekende zachte heelmeesters die met hun zwakke ruggengraat niet staan voor het recht van de Here.
Vergeet dan díe vrede maar. Juda zal Babels heilige jihad moeten ondergaan en zal in die strijd als de bekoorlijke én verwende dochter Sions finaal worden opgelost. Verdelgd.

“Vraag naar de goede weg en vindt rust voor de ziel” wordt door Jeremia opgemerkt. Maar het volk wil die weg niet gaan en wil niet luisteren naar het
geklank van de bazuin (Jer. 6:16,17). Onontkoombaar komt dat volk om. Schrik van rondom en onverhoeds. Plotseling.

Waarschuwing voor nu

Kan de kerk vandaag in zo’n proces terecht komen? Kan Jeremia een waarschuwing zijn voor de nieuwtestamentische kerk? Zeker! We lezen in 1 Cor. 10, dat wat Israël is overkomen voor ons een voorbeeld is. Het is opgetekend ter waarschuwing voor ons, over wie het einde der eeuwen gekomen is. In dat hoofdstuk wordt gesproken over hoererij, afgoden dienen, de Here verzoeken en je beklag doen tegen Hem. Daarom is het zo’n ernstige zaak als we in de kerken van vrede spreken, terwijl er geen vrede is.

In Jeremia’s dagen volgde Juda zijn eigen weg

Men luisterde niet naar de oude paden en de goede weg. Eigen wil, gevoel en recht was toen de rode draad. Met alle gevolgen van dien. Met onze kerken gaat het ook niet goed en bewandelt men ook steeds meer eigen wegen.

“Wat was er nog aan mijn wijngaard te doen, dat Ik er niet aan gedaan heb?”
(Jes. 5:4)

Lees ook eens het document: Inleiding op de profeet Jeremia

Een bijzonder boeiend boek: Nadenken over Jeremia