Het offer van Gideon

Richteren VI 20-23 - Het offer van Gideon

1 Maar de Israëlieten deden wat kwaad is in de ogen des HEREN; daarom gaf de HERE hen over in de macht van Midjan gedurende zeven jaar, 2 waarin Midjan de overhand had over Israël. Uit vrees voor Midjan richtten de Israëlieten voor zich de schuilplaatsen in, die in het gebergte liggen, de holen en burchten. 3 Wanneer Israël gezaaid had, kwamen Midjan, Amalek en de stammen van het Oosten opdagen en trokken tegen hen op, 4 sloegen hun kamp op in hun gebied en vernielden het veldgewas tot bij Gaza, en lieten geen leeftocht over in Israël, geen schaap, geen rund of ezel. 5 Want zij trokken op met kudden en tenten, en zij kwamen talrijk als sprinkhanen; zij waren niet te tellen, zij, noch hun kamelen, en zij kwamen het land verwoesten, 6 zodat Israël zeer verarmde door toedoen van de Midjanieten. Toen riepen de Israëlieten tot de HERE.
 
7 Toen nu de Israëlieten tot de HERE riepen vanwege de Midjanieten, 8 zond de HERE een profeet tot de Israëlieten, die tot hen zeide: Zo zegt de HERE, de God van Israël: Ik heb u uit Egypte gevoerd en uit het diensthuis geleid; 9 Ik heb u verlost uit de macht der Egyptenaren en uit de macht van allen die u verdrukten, ja, Ik heb hen voor u uit weggedreven en hun land aan u gegeven. 10 En Ik heb tot u gezegd: Ik ben de HERE, uw God; eert dan niet de goden van de Amorieten, in wier land gij woont. Maar gij hebt naar mijn stem niet geluisterd.
 
11 Toen kwam de Engel des HEREN en zette zich neer onder de terebint te Ofra, eigendom van de Abiëzriet Joas, terwijl diens zoon Gideon bezig was in de wijnpers tarwe uit te kloppen om die voor de Midjanieten in veiligheid te brengen. 12 De Engel des HEREN verscheen hem en zeide tot hem: De HERE is met u, gij dappere held. 13 Maar Gideon zeide tot hem: Och, mijn heer, indien de HERE met ons is, waarom is dit alles ons dan overkomen? Waar zijn dan al zijn wonderen, waarvan onze vaderen ons vertelden, als zij zeiden: Heeft de HERE ons niet uit Egypte gevoerd? Maar nu heeft de HERE ons verstoten en ons prijsgegeven aan de greep van Midjan. 

14 Toen wendde de HERE Zich tot hem en zeide: Ga heen in deze uw kracht en verlos Israël uit de greep van Midjan. Ik zend u immers? 15 Maar hij zeide tot Hem: Och, HERE, waarmee zal ik Israël verlossen? Zie, mijn geslacht is het geringste in Manasse en ik ben de jongste van mijn familie. 16 En de HERE zeide tot hem: Ik ben met u, daarom zult gij Midjan verslaan als was het één man. 17 Toen zeide hij tot Hem: Indien ik genade in uw ogen gevonden heb, geef mij dan een teken, dat Gij het zijt, die met mij spreekt. 18 Ga niet vanhier weg, voordat ik bij U terugkom en de gave die ik ga halen, voor U neerleg. En Hij zeide: Ik zal blijven, tot gij terugkomt. 19 Toen ging Gideon naar binnen en bereidde een geitebokje en ongezuurde broden van een efa meel; het vlees deed hij in een mand en het vleesnat in een pot, en hij bracht het Hem onder de terebint en zette het Hem voor. 

20 De Engel Gods zeide tot hem: Neem het vlees en de ongezuurde broden en leg ze op deze rots en giet het vleesnat uit. En hij deed dat. 21 Toen strekte de Engel des HEREN de staf die hij in de hand hield, uit en raakte met het uiteinde het vlees en de ongezuurde broden aan; en vuur steeg op uit de rots en verteerde het vlees en de ongezuurde broden. Daarop verdween de Engel des HEREN uit zijn gezicht. 22 Toen begreep Gideon, dat het de Engel des HEREN was, en hij zeide: Wee mij, Here HERE! want ik heb de Engel des HEREN gezien van aangezicht tot aangezicht. 23 Doch de HERE zeide tot hem: Vrede zij u! Vrees niet, gij zult niet sterven. 24 Toen bouwde Gideon daar een altaar voor de HERE en noemde dat: De HERE is vrede. Het staat tot op de huidige dag nog in Ofra der Abiëzrieten.
 
25 In die nacht nu zeide de HERE tot hem: Neem een stier van uw vader, namelijk de tweede stier van zeven jaar, haal het altaar van Baäl, dat van uw vader is, omver en houw de gewijde paal om, die daarbij staat. 26 Bouw dan een altaar voor de HERE, uw God, op de top van deze versterkte plaats; breng het in gereedheid, en neem de tweede stier en offer hem als brandoffer met het hout van de gewijde paal, die gij zult omhouwen.
 
27 Toen nam Gideon tien mannen van zijn knechten en deed zoals de HERE hem gezegd had; omdat hij dit echter uit vrees voor zijn familie en de mannen van de stad niet overdag wilde doen, deed hij het des nachts. 28 Toen nu de mannen van de stad in de vroege morgen opstonden, zie toen was het altaar van Baäl afgebroken, de gewijde paal die daarbij stond, was omgehouwen en de tweede stier geofferd op het altaar, dat er gebouwd was. 29 Zij zeiden tot elkander: Wie heeft dit gedaan? En toen zij een onderzoek instelden en navraag deden, zeide men: Gideon, de zoon van Joas, heeft dit gedaan. 

30 Daarop zeiden de mannen van de stad tot Joas: Breng uw zoon naar buiten: hij moet sterven, omdat hij het altaar van Baäl heeft afgebroken en de gewijde paal omgehouwen, die daarbij stond. 31 Maar Joas zeide tot allen, die bij hem stonden: Wilt gij voor Baäl strijden? Of wilt gij hem helpen? Wie voor hem strijdt, zal nog deze morgen ter dood gebracht worden. Indien hij een god is, laat hij voor zichzelf strijden, nu iemand zijn altaar neergehaald heeft. – 32 En men gaf hem op die dag de naam Jerubbaäl, daar men zeide: Baäl strijde met hem, nu hij diens altaar afgebroken heeft. 

Gideon en zijn offer

Dat ‘de HERE is vrede’ in vers 24 een te gemakkelijke weergave van ‘JHWH sjaloom’ is, blijkt al direct in de nacht die op Gideons roeping volgt. Hij krijgt de opdracht om de attributen van de Kanaänitische vruchtbaarheidscultus op zijn ouderlijk erf neer te halen, het altaar van Baäl en de paal van Asjera. In plaats daarvan moet een altaar voor JHWH worden gebouwd en daarop moet een offer worden gebracht. Dat is de eerste bevrijdende daad die Gideon moet stellen. Want niet de Midjanieten staan Gods goede orde in de weg, maar de vreemde verering waaraan Israël zich heeft overgegeven. Pas als deze eerste daad van omkeer is gesteld, heeft het zin om de Midjanieten het hoofd te bieden.

Hoewel deze grote lijn heel helder is, zitten we in dit verhaalfragment met een aantal lastige problemen. In het voorgaande, in vers 24, had Gideon ook al een altaar gebouwd. Toen was er nog geen sprake van afgodenverering op het erf. Niets stond de verschijning van de boodschapper van JHWH in de weg. Wel was er een eik of terebint, een voor de hand liggende plek van vreemde verering, maar die speelt in het huidige fragment weer geen rol. De twee stukken tekst lijken niet helemaal op elkaar aan te sluiten, maar ze concentreren zich ook op verschillende dingen. In de verzen 11-24 ging het om Gideons confrontatie met de Eeuwige, terwijl het in de verzen 25-32 gaat om de confrontatie met de afgodendienst die daaruit volgt.

Een ander probleem is de stier die Gideon moet offeren. Letterlijk lijkt er te staan dat hij de runderstier van zijn vader en de tweede stier (van) zeven jaar moet nemen. De Septuagint en de Vulgata gaan ervan uit dat hier twee dieren bedoeld zijn, maar volgens moderne vertalingen geeft de tweede aanduiding een nadere invulling van de eerste: de stier van zijn vader, namelijk de tweede, van zeven jaar. De vertalers van de Societas Hebraica Amstelodamensis geven als verklaring dat volgens de Tora de eerste stier al geofferd moet zijn (Richteren, NBG/KBS 2001, p. 177). Maar als Gideons vader de bouwer is van het Baälsaltaar, is zeer de vraag of we moeten veronderstellen dat hij de mozaïsche wetten in acht neemt. Een andere oplossing is om het adjectief anders te vocaliseren en happar hasjani te lezen: ‘de volgroeide stier’, of ook ‘de rode stier’. Bij de typering als volgroeide stier past de leeftijdsaanduiding: zeven jaar. Volgens vers 1 duurt de Midjanitische plaag ook al zeven jaar, zodat deze stier die hele periode vertegenwoordigt. In een land dat aldoor leeggeplunderd wordt, moet deze stier een bijzonder kostbaar en zorgvuldig bewaakt bezit zijn. Misschien is er ook een verband met het gegeven dat de stier een Baälssymbool is. Dat de asjerapaal als brandhout wordt gebruikt om op het nieuwe altaar van JHWH de stier van zeven jaar afgoderij te offeren, zou een sprekend symbool zijn van Gideons reformatie.

Volgens het verhaal dankt Gideon aan deze actie zijn tweede naam, Jerubbaäl, ‘laat Baäl met hem twisten’. Als je het hele verhaal doorleest krijg je de indruk dat beide namen uit verschillende tradities stammen, en hier door de redactie met elkaar worden verbonden. Maar de verbinding is zinvol. De bevrijder is wezenlijk degene die de strijd met de afgodendienst aanbindt, en zó is hij bevrijder. Zou hij alleen op Midjan hebben ingehakt, dan zou hij een symptoombestrijder zijn geweest.

Maar nu is, vanaf vers 33, de volgende plundertocht van de vijanden in aantocht. Gideon krijgt de geest en brengt de noordelijke stammen op de been. Pas als de troepen zich bij hem hebben vervoegd, vraagt hij alsnog een teken van JHWH, dat bovendien nog een keer moet worden herhaald om hem volledige zekerheid te geven. Gideon is niet, zoals later zijn zoon Abimelech, een overmoedige geweldenaar. Hij doet wat hij doet omdat hij zijn roeping niet naast zich neer kan leggen. Dat is eerder ook al duidelijk als hij het altaar van Baäl niet overdag neerhaalt, als een persoonlijke provocatie, maar ‘s nachts: hij doet in vrees en beven wat hem is opgedragen.

Het teken dat Gideon vraagt is intrigerend. Het lijkt op het eerste gezicht alsof hij een willekeurig teken vraagt, dat de volgende nacht in omgekeerde zin herhaald moet worden om elk toeval uit te sluiten. Maar zoiets als een willekeurig teken is in het bijbels wereldbeeld ondenkbaar. Het lijkt erom te gaan dat JHWH het verschil maakt, zoals Hij in de schepping scheiding maakt tussen licht en donker, land en zee, lucht en water. Je kunt je de schaapsvacht op de dorsvloer voorstellen als Israël temidden van de volken, of als Israëls troepen op de vlakte. JHWH kan levengevende dauw laten neerdalen op die schaapsvacht terwijl Hij diezelfde dauw onthoudt aan de omgeving. Maar omgekeerd kan ook. In die zin is het tweede teken niet alleen bevestigend maar ook waarschuwend. Israël kan onder Gods zegen een oase in de woestijn zijn, maar onder Gods oordeel kan het ook een woestijn midden in een vruchtbare wereld zijn.

Tot nu toe heeft Gideons verhaal zich thuis afgespeeld, op het erf van zijn vader, rond perskuip, altaar en dorsvloer. Pas in het volgende hoofdstuk trekt hij erop uit om de vijand tegemoet te gaan. Eerst moest hij van zijn roeping worden doordrongen, dan in vrees en beven een einde maken aan de afgoderij, en vervolgens de zekerheid verwerven dat de God die het verschil maakt, hem naar de confrontatie met de bezetters leidt. Maar ook als hij te velde trekt, zal de dialoog met JHWH doorgaan. Zijn strijd is in grote mate een geestelijke strijd, waarin hij zijn eigen vrees moet bevechten en van de presentie van een God die hem aanspreekt doordrongen moet raken, terwijl JHWH de uiterlijke vijand verslaat.

Lees ook eens: Gideon, uit 'Inleiding tot de historische boeken'

Over offers nagedacht (1)

Deze bijbelstudie gaat dieper in op het begrip "offer" in de Bijbel. Wil je daar meer over weten, lees dan gauw verder.

Wat is een offer? Een offer betreft in de meeste gevallen een dier dat geslacht wordt met een bepaalde bedoeling. Bijvoorbeeld om te betalen voor schuld. Of om God ergens voor te bedanken.

Aanbod

Je kent misschien het Engelse woord "offer" wel. Dat betekent: "aanbod". Eigenlijk is dat heel duidelijk samengevat wat een offer is: een aanbod. Een mens biedt iets aan aan God. Toch ontdekken we in de Bijbel meer. Niet alleen biedt een mens iets aan aan God. God Zelf biedt ons iets aan!! Verrassend? Ach, eigenlijk ook wel logisch, als je bedenkt dat de meeste offers dieren waren. Die heeft God immers Zelf gemaakt?

Verzoening

Offers hebben in de Bijbel vrijwel altijd te maken met verzoening. Wanneer twee partijen ruzie hebben, moeten ze zich verzoenen voor ze met elkaar verder kunnen. In de relatie met God gaat het mis door de zonde van de mensen. Iemand heeft gezondigd tegen God, niet gedaan wat Hij wilde. Nu staat hij in de schuld bij God. Er moet betaald worden. Dat gebeurt door het brengen van een offer.

Hoe ging het eraan toe?

Het volk van God, Israël, bracht offers in de vorm van dieren. Een lam, een bokje of een stier, afhankelijk van inkomen of positie. Zo brachten de ouders van Jezus een paar duiven mee bij de besnijdenis van Jezus in Lucas 2:24.

Met je offer ging je naar de priester. Die was speciaal door God aangesteld om offers te brengen. In de meeste gevallen kreeg de priester zelf ook een deel van het dier. Hij en zijn gezin moesten toch ook ergens van leven. Zie Leviticus 7:28-38.

De priesters hadden speciale dienstkleding en moesten speciale handelingen verrichten. Het offer werd aan God aangeboden op een bepaalde plaats: het altaar. Een eenvoudig altaar bestond uit wat opgestapelde stenen, maar je had ook een altaar van metaal. Dat stond bij de tabernakel, en later in de tempel. Op de plaats dus waar God zijn volk Israël opzocht.

Als je in de Bijbel (vooral in Leviticus) leest wat voor voorschriften en regeltjes er allemaal moesten worden opgevolgd, dan word je er duizelig van: alles moest tot in de puntjes geregeld worden. Bepaalde offers werden elke dag gebracht. Had je gezondigd, dan moest je weer een apart offer brengen. Stel je dat eens voor!! Het moet wel ontzettend druk geweest zijn bij de tempel. Geen wonder dat die verlamde bedelaar uit Handelingen 3 bij de poort van de tempel zat. Nergens kwamen zoveel mensen als juist daar.

Over offers nagedacht (2)

Niet alle offers waren hetzelfde. Globaal zou je ze in drie groepen kunnen verdelen. Je kunt ze vinden in Leviticus 1 t/m 7:

Brandoffers (hfst. 1; 6:8-13)

Kenmerkend voor brandoffers was dat ze helemaal opbrandden. Je offerde een dier en er bleef helemaal niets van over! Alsof je daarmee zeggen wilde: Heer, ik ben helemaal van U!

Zond- / schuldoffers (hfst. 4:1-6:7; 6:24-7:10)

Een schuldoffer brengt verzoening tot stand. Als ik jou Fl. 100, -/Bfr. 1700 moet betalen, dan ben ik jou Fl. 100, - / Bfr. 1700 schuldig. Het kan pas weer koek en ei tussen jou en mij worden als ik betaal. Als wij bij God in de schuld staan, dan mag Hij toch verwachten dat er betaald wordt?!

Vredeoffers (hfst. 3; 7:11-21)

Als er dan betaald is, dan is het ook goed. Dan is er vrede. Koek en ei. Om dat te vieren kon men vredeoffers brengen. Een reukoffer bijvoorbeeld. Of een spijsoffer (hfst. 2; 6:14-23), een plengoffer of drankoffer, waarbij olie, wijn of water werd uitgegoten op het zand voor de Here. Vaak deed men dat als de oogst gelukt was.

Soms lopen deze drie soorten offers wat door elkaar. Zo wordt ook van het brandoffer gezegd dat het verzoende en dat het lekker rook. Je kunt die drie soorten dan ook beter opvatten als drie kanten (aspecten) van het offer.

Stinkoffers

O ja, ik vergeet er nog eentje: stinkoffers. Nooit van gehoord?? Dan moet je toch Jesaja 1:11-17  eens lezen: er zijn offers waar de Here van walgt. Namelijk, als je offers brengt maar intussen je medemens slecht behandelt. "Reinig u", zegt God, "en leer goed te doen." Je houdt God niet voor de gek.

Wat doet zo'n offer nou?

Gaan de zonden nou echt weg door zo'n offer? Nee. Tenminste, niet automatisch! Kijk, God had gezegd: "als je zondigt, zul je sterven" (Gen. 2:15-17). Toen wij mensen (-) ondanks de waarschuwing (-) dat tòch deden, moest God ons eigenlijk wel doden. Maar aan de andere kant wilde Hij niets anders dan de mens in leven laten. Want daarvoor heeft Hij ons juist geschapen! Hij houdt van ons! Daarom geeft Hij, plaatsvervangend, een dier. Dat dier sterft in onze plaats. Zo worden wij vrijgesproken en mogen we blijven leven. Zo'n offer is dus een BOFFER! Een vluchtweg! Op het nippertje gered! "On the edge". Zie je nou dat het offer ook iets is dat God aan ons geeft? Een aanbod van God?

Dus niet alleen: "Van boven naar beneden." Maar vooral ook: "Van beneden naar boven."

Oude en Nieuwe Testament

Vaak wordt wat betreft het offer een tegenstelling gemaakt tussen het Oude en het Nieuwe Testament. Alsof het in het Oude Testament erom ging dat wij offers brengen en God gunstig moeten stemmen (de pijl omhoog dus). En alsof God pas in het Nieuwe Testament Zelf met een offer kwam. Die tegenstelling is niet terecht. Ook in het Oude Testament was God Zelf de Gever van het offer en zorgde Hij er Zelf voor (zie bv. Gen. 22:8).

Toch is er ook verschil

Er is wel wat veranderd met de komst van de Here Jezus. Heel erg veel zelfs! Want nu hoeven er niet dagelijkse offers gebracht te worden. Jezus Christus heeft aan het kruis van Golgota eens en voor altijd genoeg geleden. Hij kwam ervoor uit de hemel om Zichzelf als offer voor onze zonden te geven. Met de bedoeling dat jouw zonden vergeven worden. Dat jij vrijuit gaat en mag léven, nu en voor altijd!! Zie Hebreeën 10:1-12.

Eigenlijk zou je zelf in Hebreeën 7:23-28  moeten lezen hoe de hogepriesters van het Oude Testament tegenover Jezus Christus worden gesteld. Jezus steekt met hoofd en schouders boven hen uit! Het zijn maar zes verzen, dus dat is niet zoveel gevraagd (...)

Wat ik hier zo wonderlijk vind in vers 27, is dat Jezus er tegelijk priester èn offer genoemd wordt. Probeer je dat eens voor te stellen. Dat lukt je niet. De priester gaat zelf op het altaar liggen! Wat heeft Jezus eigenlijk veel voor ons overgehad!

Schaduw

Hebreeën 10:1 heeft het in verband met offers over een "schaduw". Mijn schaduw ziet er anders uit dan ik er zelf uitzie, geloof het of niet. Toch kun je me aan mijn schaduw wel een beetje herkennen. Vaag, maar toch (...) Zo werkt het ook met de offers van het Oude Testament. Ze zijn een schaduw van het offer van Jezus. Ze laten al een beetje zien hoe God werkt. Ze laten je zien:

o dat God wil dat er betaald wordt,

o dat God ziet dat wij zelf niet kunnen betalen,

o dat God dan Zelf een offer geeft,

o dat God ons helemaal wil hebben (brandoffer),

o dat God graag vrede met ons wil.

De Heere Jezus' offer en jouw offer: onafscheidelijk

Moet ik dan nog offeren? Dat is toch niet meer nodig? Jij hoeft geen dier te slachten of zo. Maar jouw leven mag een offer zijn, aan God toegewijd. Romeinen 12:1 <#Ro 12.1> spreekt over een levend offer. Jezus brengt het schuldoffer (sluit vrede tussen God en ons). Wij mogen nu de vredeoffers brengen (vanuit die vrede). Concreet: dankbaarheid, liefde, vriendelijkheid, toewijding, trouw enzovoort.

de Heere Jezus' offer is nodig

Zonder Jezus' offer wordt het met onze offers ook niks. Iemand legde dat zo uit: een kind plukt een bos bloemen voor zijn vader. Moeder zegt: "Wat mooi! Zal ik ze in een vaas zetten?" Ze ziet dat er tussen de bloemen ook onkruid zit. Dat onkruid haalt ze eruit en geeft de bos bloemen aan vader. Vader is er enorm blij mee. Jezus doet voor ons wat die moeder doet. Hij is blij met wat wij uit liefde voor de Here doen. Maar Hij ziet er ook veel gebrekkigs aan. Jezus haalt het verkeerde eruit weg en biedt onze geschenken aan de Vader aan, die er blij mee is. Zo zijn onze offers "voor God welgevallig door Jezus Christus" (1 Petr. 2:5).

Ook jouw offer is nodig

Bovenstaand verhaaltje moet je natuurlijk niet gebruiken om dan maar met veel onkruid te werken (zo van: "het wordt tòch wel rechtgebreid"). Nee, je moet je juist inzetten om net zo te doen als Jezus. Dat geldt voor ons allemaal. Ook ik moet me inzetten voor verzoening tussen mensen. Voor vrede. Als je naar Jezus kijkt, dan leer je van Hem om jezelf weg te geven. Om niet alleen te knokken voor je eigen belangen, maar juist ook voor die van je klasgenoten, je vrienden, je chef, je pa en ga maar door.