Zie ook : Godsdienstlessen en gebruik van internet

Vooraf even dit: "Ik ben de mening toegedaan dat godsdienstonderwijs eerder belangrijker dan minder belangrijk is geworden. Het gaat daarbij ook om de vorming van het geweten en het hart. Het gaat ook om meer dan alleen ons eigen leven maar ook om de grotere samenhang van ons leven als door God geschapen. We merken in deze tijd ook steeds meer dat we telkens opnieuw leven vanuit voorwaarden die we niet zelf kunnen maken, maar die geworteld zijn in onze aller geschiedenis, in onze overtuigingen, in ons geloof; die ons ook naar de toekomst dragen en die ons vooral voorbij een deel van ons egocentrisme brengen. Een land met door de grondwet gegarandeerde vrijheid is inderdaad gericht op een vrijheid die altijd ook vanuit de verantwoordelijkheid voor de andere gedacht wordt. En daarom acht ik het godsdienstonderwijs uiterst belangrijk."

Doel Godsdienstonderricht-op-school

Het godsdienstonderricht op school wil bij de leerlingen en in gesprek met hen openheid scheppen voor Jezus en het christelijk geloven. De leraar zal hun aandacht wekken voor vragen en gebeurtenissen in hun leven en de wereld. Hij zal hen gevoelig maken voor de levensbeschouwelijke aspecten van de werkelijkheid. Daarbinnen wil hij interesse wekken voor een godsdienstige en gelovige benadering van het leven.

Dit godsdienstonderricht wil de leerlingen helpen de christelijke boodschap in haar rijkdom te ontdekken als een bron van leven. De godsdienstlessen beogen daartoe voor alle leerlingen een gedegen kennismaking met het christendom. 

De leerlingen kunnen vanuit deze toerusting kritisch nadenken over de eigenheid en de originaliteit van het christelijk geloof. Ze krijgen hierbij de kans op een eerlijke en verantwoorde wijze en in alle openheid na te denken over leven en cultuur, levensbeschouwing, godsdienst, geloof, bijbel en kerk.

Dit gebeurt in dialoog met andere (christelijke) godsdiensten en levensbeschouwingen. Tegelijk beoogt het vak communicatieve vaardigheid in verband met christelijk geloof, godsdienst en levensbeschouwing.
 Vanuit deze omgang met de christelijke godsdienst en de godsdienstige benadering van de werkelijkheid kunnen kinderen en jongeren groeien als mens en bouwen aan een eigen identiteit. 

Het vak wil voor de kinderen en jongeren een appèl zijn, om te groeien naar een eigen en verantwoorde beslissing inzake geloven en leven. Deze beslissing kan zeer verschillend zijn, zoals leerlingen zeer verscheiden zijn in hun betrokkenheid tot kerk en geloof. Of leerlingen gelovig zijn of worden of het niet worden, is een keuze die ze geleidelijk zelf in vrijheid maken. Het spreekt vanzelf dat dit alles op een andere wijze gebeurt in het basisonderwijs dan in het secundair onderwijs.

Kennisdoelen

De leerlingen hebben kennis van de inhoud van de bijbel. Zij kennen de verhalen uit de bijbel en kunnen de bijbelboeken herkennen en plaatsen in de tijd.

 Kunnen een aantal bijbelse begrippen uitleggen, zoals bijvoorbeeld: zonde, genade, verlossing, dankbaarheid, doop, verbond en avondmaal.

De leerlingen kennen God de Vader als de Schepper van hemel en aarde, die een verbond met hen heeft gesloten. Zij weten dat ze door de doop bij dit verbond horen.

Zij kennen zijn Zoon, Jezus Christus als hun Verlosser en de vernieuwer van hun leven door het werk van de Heilige Geest.

De leerlingen kennen een aantal psalmen, gezangen en bijbelse liederen.

De leerlingen kunnen uitleggen wat kerk/gemeente zijn inhoudt. Zij kennen de belangrijkste feiten uit de kerkgeschiedenis en hebben enige kennis van de kerkelijke kaart van Nederland.

De leerlingen hebben inhoudelijk kennis van de verschillende in Nederland voorkomende religies/levensbeschouwingen. Ze kunnen deze leerstof plaatsen in bijbels perspectief.

Inzichtsdoelen

De leerlingen zien samenhang in Gods grote daden in de schepping, regering en onderhouding van de wereld.

De leerlingen kennen God als de God van het Verbond, die zijn beloften nakomt en van hen vraagt naar zijn wil te leven. Zij kunnen uitleggen waarom kinderen bij dit verbond horen en gedoopt mogen worden.

De leerlingen kunnen uitleggen wat het betekent om te leven van genade, door het verlossingswerk van Christus. Zij kunnen ook uitleggen, hoe de Heilige Geest werkt en wat het betekent om te leven in de in de verwachting van de terugkomst van Christus.

De leerlingen weten van het bestaan van Satan, die erop uit is mensen bij God vandaan te houden.

De leerlingen kunnen uitleggen waarom het belangrijk is om God te loven en aanbidden en om voorbede te doen voor jezelf en voor anderen.

De leerlingen weten dat de bijbel Gods Woord is, waarmee dwalingen weerlegd kunnen worden.

Vormingsdoelen

De leerlingen beseffen dat de bijbel betekenis heeft voor hun dagelijks leven. Zij willen vanuit de bijbel uit liefde en met eerbied voor de God van het Verbond leven. Dit krijgt op school ook vorm in de aanbidding van Hem door middel van gebed en het zingen van liederen. Daarnaast krijgt dat vorm in het leven naar de geboden van de Here.

Zij kunnen uitleggen wat het (voor hen) betekent dat ze als kind gedoopt zijn.

De leerlingen laten zien dat ze de naaste liefhebben als zichzelf. Dit herkennen we in de omgang tussen leerlingen en leerkrachten en tussen leerlingen onderling. Deze omgang is in een sfeer van vergeving. Zowel leerlingen als leerkrachten leven van genade door het verlossend werk van Christus. Het gebed voor elkaar neemt hierbij een belangrijke plaats in. Daarnaast geven leerlingen de liefde voor de naaste concreet vorm in acties en projecten van hulporganisaties en zending.

De leerlingen kunnen uitleggen wat het betekent lid te zijn van een kerkelijke gemeente. Zij zien in dat Christus zijn Kerk vergadert, beschermt en onderhoudt van het begin van de wereld tot aan zijn terugkomst.

De leerlingen kunnen vanuit het bewustzijn van eigen identiteit omgaan met verschillen in culturen en religies, op een wijze, waarbij hun eigen identiteit niet wordt verzwakt, maar versterkt.

Weet: Iedereen heeft een levensbeschouwing

Meestal denk je er niet over na. Je levensbeschouwing is meestal stilzwijgend op de achtergrond aanwezig. Op andere momenten ben je wel bewust met je levensbeschouwing bezig of kom je er uitdrukkelijk voor uit. Wat levensbeschouwing precies is, is niet zo gemakkelijk in een paar woorden te zeggen. Als je het vak een jaar gehad hebt, zul je hopelijk beter begrijpen wat levensbeschouwing is en waarom levensbeschouwing belangrijk is in je leven.

Levensbeschouwing heeft twee betekenissen: Enerzijds jouw persoonlijke levensbeschouwing. Daarmee bedoelen we: jouw kijk op het leven, wat je daarin belangrijk vindt en hoe dat tot uiting komt in je gedrag. Je levensbeschouwing geeft je overzicht en houvast bij wat je doet en denkt over je eigen leven; je relatie met andere mensen; de dingen om je heen en de natuur; de plaats van al het leven op aarde en in de hele kosmos.

Anderzijds de levensbeschouwing van een groep. Dit betekent: de levensbeschouwing van een min of meer georganiseerde groep mensen, bijvoorbeeld christenen.

Deze twee soorten levensbeschouwing hangen samen. De meeste mensen nemen in hun persoonlijke levensbeschouwing opvattingen en gebruiken over van de groep waartoe ze behoren. Of van de groep waarmee zij via hun ouders of andere opvoeders in aanraking zijn gekomen.

In het vak levensbeschouwing gaat het nu vooral om jouw eigen levensbeschouwing, maar we verdiepen ons ook in de levensbeschouwing van andere mensen en groepen. Want van de levensbeschouwing van anderen kun je ook dingen leren voor jouw eigen levensbeschouwing: je leert je eigen levensbeschouwing verder te ontwikkelen; je maakt kennis met de levensbeschouwing van de verschillende groepen in Nederland; je onderzoekt hoe je bij meerdere levensbeschouwingen antwoorden kunt vinden op levensvragen; je oefent de vaardigheid om met anderen tot uitwisseling te komen over levensbeschouwelijke onderwerpen.

Binnen de inhoud van dit vak neemt de christelijke levensvisie een centrale plaats in. Daarnaast is er ruimte voor andere levensbeschouwelijke visies. Naast het pluriform protestants-christelijk, vinden wij ook de vertegenwoordigers van rooms-katholiek christendom, van humanisme en islamitische groeperingen. Dit verklaart mede waarom levensbeschouwing meestal breed benaderd wordt.

Het vak levensbeschouwing speelt in op een fundamentele behoefte van mensen om antwoord te zoeken op zin-, ethische en esthetische vragen, vragen die mensen zich stellen wanneer zij geconfronteerd worden met situaties en ervaringen, die niet gewoon en vanzelfsprekend zijn, maar raken aan de grenzen van het bestaan. Bedoeld worden bijv. het lijden of overlijden van een naaste, beelden van oorlog, een verbroken relatie, maar ook gelukservaringen, zoals het krijgen van een kind, het je verwonderen over de natuur. Deze ervaringen roepen niet alleen vragen op naar de belevingswaarde (esthetische vragen), naar het waarom en het hoe van dit alles (zinvragen) maar ook vragen naar 'wat behoor ik te doen in deze situatie en wat juist niet' (ethische vragen). Deze levensvragen, die kinderen zich ook stellen, vormen het vertrekpunt van het vak levensbeschouwing.

Bij het zoeken naar antwoorden op deze levensvragen, worden naast de ervaringen van de kinderen zelf, zoekontwerpen of antwoorden aangeboden, uitnodigend en aangepast aan het ontwikkelingsniveau van kinderen. Antwoorden uit de (katholiek) christelijke traditie (mede bijdragend aan het opbouwen van een referentiekader) zullen in 'dialoog' met antwoorden uit andere, al dan niet godsdienstige levensbeschouwingen, worden ingebracht.

De antwoorden zijn altijd als 'voorlopig' te karakteriseren: ze helpen mensen bij het zoeken naar antwoorden, ze geven de richting aan waarin antwoorden te vinden zijn.

Daar waar ingebrachte zoekontwerpen/ antwoorden, voortvloeiend uit voorgestane levensbeschouwelijke uitgangspunten, afwijken van 'wat leeft' in de samenleving (dichtbij en veraf) zullen kinderen in toenemende mate worden uitgedaagd kritisch naar zichzelf, de ander en het andere te kijken. Dit impliceert dat ook antwoorden uit de eigen traditie kritisch bevraagd zullen worden. Door het expliciet aan bod laten komen van niet christelijke levensovertuigingen wordt ook recht gedaan aan het gegeven dat Nederland een multiculturele samenleving is. Kinderen worden zich op deze manier bewust van het feit dat ze leven in een samenleving die een grote variëteit aan levensbeschouwingen herbergt en ontwikkelen zo hopelijk respect voor andere opvattingen en uitingsvormen.

Wel moet duidelijk zijn dat het vak levensbeschouwing geen verkapte bekeringsgedachte in zich heeft maar in een open proces het kind zelf in toenemende mate een positie wil laten innemen, die niet hoeft samen te vallen met de bijvoorbeeld schoolvisie.

Op deze wijze probeert het vak een bijdrage te leveren aan het geluk van kinderen, aan de ontwikkeling van een zinverschaffende levensvisie, aan het mede gestalte geven aan een menswaardige samenleving.

Artikel 23 van de Grondwet

Nog steeds uitgangspunt. De huidige redactie van het artikel over de vrijheid van onderwijs komt volledig tegemoet aan de eisen die vanuit de samenleving worden gesteld. Er bestaat geen zwaarwegende reden om het huidige bestel af te schaffen. Integendeel, het stelsel schept ruimte voor verscheidenheid van aanbod en dus aan verantwoorde keuzemogelijkheden voor ouders en leerlingen.
Velen steunen de opvatting dat dit artikel voldoende flexibel en vitaal is om hedendaagse problemen aan te pakken, zodat er geen reden is om dit artikel aan te passen. Velen pleiten voor handhaven van het huidige bestel in de lijn van artikel 23 van de Grondwet, met name vanwege grondwettelijke ankerpunten die recht doen aan het onderwijs in de samenleving.

De keuzevrijheid van ouders, die ten grondslag ligt aan het huidige bestel, biedt pedagogische, religieuze en culturele minderheden de ruimte om in een seculiere meerderheidscultuur hun specifieke visie en identiteit in eigen instellingen tot uitdrukking te brengen en te beleven. De school is dan een middel om in een pluriforme samenleving een brug te slaan tussen de diverse populaties en naar de samenleving als geheel.

In de visie van velen dient er openbaar onderwijs te blijven. Eventuele plannen voor aanpassing van het scholenbestand gelden ook voor de openbare scholen, met dien verstande dat de garantiefunctie van het openbaar onderwijs gehandhaafd blijft. Ter wille van bestuurlijke verhoudingen verdient het wel de voorkeur de openbare school meer op afstand van de gemeente te zetten.

Keus voor bijzonder onderwijs

Velen keren terug naar het standpunt van begin twintigste eeuw. Daar wordt de roeping van de ouders voorop gesteld. Met andere woorden: het bijzonder onderwijs regel, het openbaar onderwijs aanvulling. Velen volgen als het ware Groen van Prinsterer en zijn worsteling voor openbaar of bijzonder onderwijs. Daar komt bij dat het huidige onderwijsbestel thans de enige manier is om in het onderwijs de band tussen ouders, school en kerk op principiële gronden gestalte te geven.

Het ideaal blijft dat alle kinderen bij de geopende Bijbel onderwijs krijgen, zoals ook toen is verwoord. Aan de ene kant spreken we de overheid aan op haar taak om de kinderen onderwijs te doen verstrekken bij een geopende Bijbel. Anderzijds is het van belang dat, zolang de overheid haar taak in dit opzicht verwaarloost, daarom nog steeds pleiten voor het gebruik maken van de vrijheid om eigen scholen op te richten en in te richten.

De ouders

Velen staan op het standpunt dat de ouders de eindverantwoordelijkheid voor de opvoeding van hun kinderen dragen. Ze hebben vanwege die verantwoordelijkheid initiatieven genomen tot het oprichten van scholen waaraan ze hun kinderen toevertrouwen en dienen daar hun consequenties uit te trekken. De ouders zijn mede verantwoordelijk voor het ontstaan van een opvoedingsgemeenschap, die vorm krijgt als zij hun pedagogische verantwoordelijkheid behartigen, in samenwerking met instituten die vanuit een zelfde geloofsgemeenschap leven. Ouders kunnen hun verantwoordelijkheid niet afwentelen op de school, de kerk of de overheid. Dit is dit het leidend beginsel en erkent het grondwettelijk recht van ‘verenigde’ ouders om te beslissen over de aard en de richting van het onderwijs dat op school wordt gegeven.

De school als medeopvoeder

In een verantwoorde visie is de school medeopvoeder. Dat stelt des te meer eisen aan de identiteit en de kwaliteit van de school en de aansluiting bij de thuissituatie. In het opvoedingsproces worden kinderen vanuit de overzichtelijkheid van de eigen omgeving naar een volwassen deelname aan de samenleving geleid. Er dient binnen de school sprake te zijn van een verantwoord en veilig pedagogisch klimaat, van waaruit het kind zich kan ontwikkelen tot volwassene en zich kan voorbereiden op een plaats in de maatschappij. De school is primair verantwoordelijk voor de overdracht van kennis en het ontwikkelen van vaardigheden teneinde mede de attitude van jongeren te vormen. Kennis mag echter niet op zichzelf staan en vraagt erom toepassings- en vaardigheidsgericht te zijn. Het gaat om een goede maatschappelijke voorbereiding, waarbij respect voor de medemens ook op de scholen een punt van aandacht moet zijn.

De kerk

Het onderwijs op school gaat ook de kerk aan; het mag de kerk immers niet onverschillig zijn waarin de doopleden van de gemeente worden onderwezen. In het christelijk onderwijs is sprake van de trits gezin-school-kerk vanuit de overtuiging het onderwijs te plaatsen in de continuïteit van de opvoeding. Het is geen taak van de kerk om scholen te stichten, maar onderwijs is wel een duidelijke zorg van de kerk. Het is dan ook juist wanneer in de kerk voorbede plaatsvindt voor school en overheid. Kerken kunnen hun daadwerkelijk betrokkenheid tonen bij het schoolleven, bijvoorbeeld door deel te nemen aan bijeenkomsten waarin scholen hun jaarverslagen en andere beleidsstukken presenteren. Het is ook de profetische taak van de kerk de overheid aan te spreken op ontwikkelingen die naar haar oordeel bijstelling behoeven.

De overheid

Het behoort tot de verantwoordelijkheid van de overheid te zorgen dat er voldoende scholen zijn, in een onderwijsstructuur waarin alle leerlingen onderwijs ontvangen overeenkomstig hun talenten en capaciteiten binnen de grondwettelijke kaders van de vrijheid van onderwijs, als ook voor een bijbels verantwoorde invulling ervan. De intentie waarmee aan deze vrijheid vulling wordt gegeven, dient ingebed te zijn in het besef van verantwoordelijkheid van eigen doen en laten, van verantwoordelijkheid voor God en tegenover God en de medemens.

Het behoort tot de verantwoordelijkheid van de overheid er op toe te zien dat de scholen hun pedagogische of levensbeschouwelijke identiteit waar maken. Het is voorts de verantwoordelijkheid van de overheid er op toe te zien dat het onderwijs van de 21ste eeuw een zo goed mogelijke bijdrage levert aan de toerusting van burgers voor de kennissamenleving en voor de arbeidsmarkt door zeer alert te zijn op het voorkomen van achterstanden en sociale uitsluiting.

Onderwijs en levensbeschouwing

In deze visie is de kracht van het onderwijs in de toekomst de samenhang tussen de identiteit van de school enerzijds en de pedagogiek en de didactiek anderzijds. Scholen met een sterke levensbeschouwelijke identiteit staan steviger in een pluriforme samenleving, omdat ze ingebed zijn in een gemeenschap die deze levensbeschouwing draagt.

Het is van belang de vraag onder ogen te zien of de levensbeschouwelijke uitwerking in het onderwijs voldoende verscheiden is om de eigen schoolstichting en richting te rechtvaardigen. De legitimatie ligt in de concretisering van godsdienst en levensbeschouwing als ordenend principe voor het onderwijs als geheel.

Direct verbonden met de levensovertuiging is het pedagogisch klimaat en de visie op leren. Dit alles staat nog steeds recht overeind, omdat het tot de kern van de vrijheid van onderwijs behoort bij en past in onze tijd. Het onderwijsartikel in de Europese Grondwet hanteert hetzelfde vertrekpunt. Kern van dit artikel is dat de overheid alle onderwijsvragers recht moet doen door te voorzien in onderwijs overeenkomstig hun godsdienstige en levensbeschouwelijke overtuiging.

Velen aanvaarden de levensbeschouwelijke segregatie ten aanzien van het onderwijs, want scholen dienen zoveel mogelijk een afspiegeling te zijn van hun levensbeschouwelijke achterban. Er dient geen verplichting te komen voor middelgrote en grote gemeenten om in samenwerking met alle scholen jaarlijks een plan op te stellen om segregatie tegen te gaan. Het is aan de scholen hoe zij dit doen. Daar komt bij dat de vraag gerechtvaardigd is óf men moet integreren in de samenleving. In deze visie is het wel van groot belang in de samenleving te participeren en de leerlingen daarop voor te bereiden. Daarmee is niet gezegd dat er sprake is van assimilatie. De scholen met een sterke levensbeschouwelijke identiteit staan steviger in het proces van integratie. Juist het streven naar integratie vanuit een sterke levensbeschouwelijke identiteit, maakt het proces van bewustwording groter waardoor een constructieve houding naar de samenleving kan worden ingenomen. Naar de opvatting van velen zijn ‘zwarte’ scholen onontkoombaar, omdat de ouders intensief gebruik maken van hun keuzerecht.

Kwaliteit van onderwijs

Velen delen de visie dat er meer aandacht nodig is voor kwaliteit van scholen, kwaliteitszorg en informatie daarover. Het is denkbaar dat de wettelijke eisen van deugdelijkheid (zoals kerndoelen en exameneisen) waarop de inspectie de instellingen moet beoordelen, niet meer toereikend zijn om voldoende informatie over de kwaliteit van het onderwijs te vergaren. Er is ook behoefte aan informatie over andere kenmerken van kwaliteit, zoals de zorg voor leerlingen, het pedagogisch klimaat en het didactisch handelen. De zorg voor goede kwaliteit van het onderwijs is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van instellingen, overheid en burgers. Bekostigingssancties kunnen alleen volgen als een instelling niet voldoet aan de wettelijke eisen van deugdelijkheid.

Over kwaliteit gesproken: klik eens   HIER