1 Toen Jezus geboren was in Betlehem in Judea, tijdens de regering van Herodes, kwamen er magiërs uit het Oosten in Jeruzalem aan. 2 Ze vroegen: ‘Waar is de pasgeboren koning van de Joden? Wij hebben namelijk zijn ster zien opgaan en zijn gekomen om hem eer te bewijzen.’ 3 Koning Herodes schrok hevig toen hij dit hoorde, en heel Jeruzalem met hem. 4 Hij riep alle hogepriesters en schriftgeleerden van het volk samen om aan hen te vragen waar de messias  5 ‘In Betlehem in Judea,’ zeiden ze tegen hem, ‘want zo staat het geschreven bij de profeet: 6 “En jij, Betlehem in het land van Juda, bent zeker niet de minste onder de leiders van Juda, want uit jou komt een leider voort die mijn volk Israël zal hoeden.

7 Daarop riep Herodes in het geheim de magiërs bij zich; hij wilde precies van hen weten wanneer de ster zichtbaar geworden was, 8 en stuurde hen vervolgens naar Betlehem met de woorden: ‘Stel een nauwkeurig onderzoek in naar het kind. Stuur mij bericht zodra u het gevonden hebt, zodat ook ik erheen kan gaan om het eer te bewijzen.’ 9 Nadat ze geluisterd hadden naar wat de koning hun opdroeg, gingen ze op weg, en nu ging de ster die ze hadden zien opgaan voor hen uit, totdat hij stil bleef staan boven de plaats waar het kind was. 10 Toen ze dat zagen, werden ze vervuld van diepe vreugde. 11 Ze gingen het huis binnen en vonden het kind met Maria, zijn moeder. Ze wierpen zich neer om het eer te bewijzen. Daarna openden ze hun kistjes met kostbaarheden en boden het kind geschenken aan: goud en wierook en mirre. 12 Nadat ze in een droom waren gewaarschuwd om niet naar Herodes terug te gaan, reisden ze via een andere route terug naar hun land.

13 Kort nadat zij op die manier de wijk genomen hadden, verscheen er aan Jozef in een droom een engel van de Heer. Hij zei: ‘Sta op en vlucht met het kind en zijn moeder naar Egypte. Blijf daar tot ik je weer roep, want Herodes is naar het kind op zoek en wil het ombrengen.’ 14 Jozef stond op en week nog diezelfde nacht met het kind en zijn moeder uit naar Egypte. 15 Daar bleef hij tot de dood van Herodes, en zo ging in vervulling wat bij monde van de profeet door de Heer is gezegd: ‘Uit Egypte heb ik mijn zoon geroepen.’

16 Toen Herodes begreep dat hij door de magiërs misleid was, werd hij verschrikkelijk kwaad, en afgaande op het tijdstip dat hij van de magiërs had gehoord, gaf hij opdracht om in Betlehem en de wijde omgeving alle jongetjes van twee jaar en jonger om te brengen. 17 Zo ging in vervulling wat gezegd is door de profeet Jeremia: 18 ‘Er klonk een stem in Rama, luid wenend en klagend. Rachel beweende haar kinderen en wilde niet worden getroost, want ze zijn er niet meer.’
19 Nadat Herodes gestorven was, verscheen er in een droom aan Jozef in Egypte een engel van de Heer. 20 De engel zei: ‘Sta op, ga met het kind en zijn moeder naar Israël. Want zij die het kind om het leven wilden brengen, zijn gestorven.’ 21 Jozef stond op en vertrok met het kind en zijn moeder naar Israël. 22 Maar toen hij daar hoorde dat Archelaüs zijn vader Herodes was opgevolgd als koning over Judea, durfde hij niet verder te reizen. Na aanwijzingen in een droom week hij uit naar Galilea. 23 Hij ging wonen in de stad Nazaret, en zo ging in vervulling wat gezegd is door de profeten: ‘Hij zal Nazoreeër genoemd worden.’ 

Jozef en Maria met de pasgeboren Jezus naar Egypte

Wanneer Jozef en Maria weer in Bethlehem terug zijn, krijgen ze het meest onverwachte bezoek: de een onbekend (!) aantal 'wijzen' (magiërs) uit 'het Oosten', religieuze sterrenkundigen uit het tegenwoordige Irak, Iran of nog verder weg. Zij interpreteerden een bepaalde sterrenstand (of conjunctie van planeten) als een teken dat ergens een belangrijke koning was geboren, ergens in de richting van Judea. Ze gaan op reis, en vanzelfsprekend informeren ze bij koning Herodes in de hoofdstad, Jeruzalem. Die weet niks van een recent prinsje, zijn argwaan is gewekt en hij laat Joodse theologen roepen of de voorspellingen van oude Joodse profeten ook over de geboorte van een prins gaan en daar dan een plaatsnaam bij noemen. In hun heilige boeken (wat wij nu het Oude Testament noemen van de Bijbel) vinden ze Bethlehem (Micha 5:1)! De magiërs reizen daarheen door, doen navraag en vinden Jozef, Maria en Jezus. Ondanks hun verbazing over deze 'prins' laten ze hun kostbare koninklijke geschenken achter. Vlak voor hun vertrek krijgen ze door een droom de waarschuwing om niet meer via de argwanende Herodes in Jeruzalem terug naar huis te gaan; die heeft kwade bedoelingen. Een soortgelijke droom waarschuwt Jozef dat hij met Maria en Jezus naar Egypte moet vluchten. Voor de kosten van die reis en het wonen in Egypte zullen ze blij zijn geweest met de geschenken van de magiërs (Matt.2:1-15)

Waar zou Jezus Egypte geweest zijn? De Bijbel vertelt er weinig over

Wat we alleen weten is, dat Hij er niet op vakantie geweest is. In apocriefe boeken staan wel fantastische verhalen over Jezus’ jeugdjaren in Egypte. Ze roepen beelden op van wuivende palmtakken en vrolijke spelletjes. Maar Gods Woord tekent ons de reis van Jezus naar Egypte en zijn verblijf daar als het begin van een weg van vernedering en verstoting.

Dat gedwongen verblijf in Egypte was nodig, vertelt Matteüs, om het Bijbelwoord in vervulling te laten gaan: “Uit Egypte heb ik mijn zoon geroepen.”

Dat klinkt bij het eerste horen een beetje raar: Gods Zoon moet speciaal náár Egypte zodat God zijn Zoon uít Egypte kan roepen?

Maar om dat te snappen moeten we Hosea 11 er nog eens bij pakken.  Want daar staat dat woord uit Gods mond “Uit Egypte heb ik mijn zoon geroepen”.  Alleen: daar gaat het dan nog niet over Christus, Gods hemelse Zoon. God heeft het daar over zijn vólk, Israël. Dat Hij al liefhad als een eerstgeboren zoon toen ze nog slaven waren in Egypte. Dat moest Mozes toch zeggen tegen Farao: “Israël is mijn eerstegeboren zoon. Laat daarom mijn zoon gaan…..” (Ex 4)

Aan die begintijd denkt God hier terug in Hosea 11. Toen Hij dit slavenvolkje, maar voor Hem dierbaar als een oud-ste zoon, wegriep uit Egypte en met Zich meenam de woestijn in, richting Kanaän. Met een hart vol liefde. En met veel geduld. Zoals een vader z’n zoontje de eerste stapjes leert lopen, zo hielp God zijn volk op weg in de woestijn. Zoals een vader z’n ventje op de arm neemt, als het niet meer lukt, zo droeg God zijn volk op de arm.

Maar wat kreeg de HEER ervoor terug? Israël ontpopte zich als een egoïstisch en dwars kind. Ondankbaar en eigen-wijs ook: zo gauw ze dachten op eigen benen te kunnen staan, rukten ze zich van Vaders hand los en trokken zich van Vaders raad en waarschuwingen geen zier meer aan. En zo klinken die woorden in Hosea, die Matteüs aan-haalt: “Uit Egypte heb ik mijn zoon geroepen..” als een verdrietige klacht uit Gods mond. Een aanklacht ook.

En daarom heeft God toen tenslotte een heel rigoureuze maatregel moe-ten nemen: terug naar Egypte met dit dwarse en ongehoorzame kind! Voor straf. Daar staat deze profetie van Hosea vol mee. Kijk ook maar even vóór hoofdstuk 11: 8:13, 9:3. God trekt zijn handen af van dit kind dat zich van God toch ook niets aantrekt. En de uittocht uit Egypte wordt weer ongedaan gemaakt. Als Gods Zoon kiest voor de slavernij aan de zonde, zal hij weer slaaf worden.

Dat is ook letterlijk gebeurd. Toen God zijn volk verdreef uit hun land en Jeruzalem liet platbranden, zijn de Israëlieten niet alleen in Assyrië en later in Babel terechtgekomen. Ook in Egypte. We weten ttv Jezus geboorte grote kolonie Joden.  Waarschijnlijk heeft Jozef daar z’n dan ook z’n toevlucht gezocht.

Maar dan die wondere wending in Hosea 11 vanaf vs 8: God kan zijn volk toch niet voorgoed kwijt! God belooft met zijn volk een nieuwe start te maken. Hij zal zijn weggejaagde zoon terug naar huis halen. Weg weer uit Egypte.

Nou kijk, en dáár is God nu hard mee aan het werk wanneer Jozef en Maria met hun zoontje Jezus ook naar Egyp-te moeten. Het lijkt alleen een vlucht. Gods Zoon, de grote Davids-zoon, is nauwelijks in de wereld, of hij moet al meteen op de vlucht, nog voordat Hij goed en wel zijn werk beginnen kan. Maar de Bijbel laat ons, met die verwijzing naar Hosea 11, weten, dat we ons niet vergissen moeten. Het is niet zo dat door deze vlucht naar Egypte er van Jezus verlossingswerk vooreerst niets kan komen. Deze vlucht hóórt bij dat verlossingswerk. Gods grote Zoon gaat delen in de ballingschap en slavernij van dat volk dat God nog altijd lief-heeft als een eerstgeboren zoon. Jezus gaat mee de straf dragen en z’n hoofd buigen in de verdiende vernede-ring. Om zo voor Gods volk de weg terug te banen, uit de zelf gekozen slavernij terug naar Vader. Om weer te leven voor en met Hem. Straks in een hemels Kanaän. 

Daarom moesten Jozef en Maria naar Egypte met hun Kind. Niet met de magiërs mee naar het Oosten –dat had het meest voor de hand gelegen toch?- maar naar het Zuidwesten, door de woestijn terug naar Egypte. Om een nieuwe uittocht uit Egypte mogelijk te maken. En nu voorgoed. 

Wij denken vandaag bij brood en beker weer vooral terug aan Christus’ kruisdood, brs en zrs. Hoe Hij daar-door voor ons het leven terugverdien-de.

Denk daarbij dan voortaan ook eens aan zijn verblijf in Egypte. Daar begon voor Hem de lijdensweg al. Geen mooie vakantie, maar een beschamen-de afgang. Toen al nam Hij zijn kruis op Zich om ons, ook u en mij, voor altijd uit Egypte, uit een leven als slaaf, vrij te krijgen.

Ga aan zijn hand de weg terug naar Vader, zoals Hosea daartoe oproept in 14:2-3a. (LEZEN)

En dat God dan ook zál vergeven, daar hoef je dan nooit meer aan te twijfe-en. Brood en beker verzekeren: “Volkomen verzoening van al onze zonden”.

Bij Christus vinden we ook de kracht om een nieuwe start te maken met Vader. Een nieuw leven voor Vader. Zoals Hij het bij de eerste uittocht uit Egypte al wilde: “Farao, laat mij  zoon gaan, zodat hij Mij zal dienen”. Niet in slavendienst, maar in ere-dienst. Zoals we straks ook zullen zingen: Psalm 105, laatste vers: “Die gunst, van de verlossing uit Egypte, heeft God zijn volk bewezen, opdat het nu altijd Hem zou vrezen, zijn wet betrachten en voortaan stand-vastig op zijn wegen gaan…”

De zonde blijft trekken. En voor je het weet zit je er weer in vast. Ben je toch weer slaaf van van alles en nog wat. Maar blijf tot Christus vluchten, brs en zrs. In Hem bent u vrij en toch kind van Vader. En bij Christus vervult Vader die belofte die we Hem bij Hosea ook al horen zeggen: 14:5a en 9 (LEZEN) Amen.

Het verhaal over de 'vlucht naar Egypte'

Dit verhaal vertoont veel punten van overeenkomst met de evangelielezing van de vierde zondag van de advent. Daarin wordt beschreven dat Jozef bereid was zijn verantwoordelijkheid voor Maria en het kind dat zij droeg, op te nemen nadat een engel hem in een droom had gerustgesteld. In de preek voor dat weekeinde kunt u lezen dat zo'n verhaal geen ooggetuige-verslag is maar een geloofsbelijdenis-in-verhaalvorm. Om duidelijk te maken dat in Jezus God zelf binnentreedt in de mensengeschiedenis - iets waarvoor de gebruikelijke mensentaal geen woorden heeft - laat Mattheüs Jezus geboren worden op een manier die indruist tegen de natuurwetmatigheden van de menselijke voortplanting. 'Geboren uit de maagd Maria'.

Het verhaal over 'de vlucht naar Egypte' is ook zo'n geloofsverhaal. Om de volle rijkdom ervan te vatten moeten we ons ook nu in de huid van de evangelist verplaatsen. Niet zo eenvoudig in dit geval, want Mattheüs was een rabbijns geschoolde jood, die zijn Jezusboodschap verkondigde aan een joodse geloofsgemeenschap. En met die denkwereld zijn wij niet zo vertrouwd.

Religieuze joden zijn heel goed op de hoogte van het Oude Testament, want daarin wordt de geschiedenis van het joodse volk verhaald met zijn ups en downs, en hoe God, trouw aan het verbond dat hij in Abraham met zijn volk heeft gesloten, steeds voor zijn volk heeft gezorgd. Die God heeft, bij monde van de profeten, aan het joodse volk de Messias beloofd. In die context moet Mattheüs nu zijn Jezusboodschap gaan verkondigen, zijn volksgenoten ervan overtuigen dat Jezus de door de joden verwachte Messias was, dat in Jezus vervuld werd wat de profeten destijds hebben gezegd.

Voor ons misschien onverwacht, maar tegen die achtergrond is de sleutelzin van het verhaal over 'de vlucht naar Egypte': "Hij bleef in Egypte opdat in vervulling zou gaan wat de Heer gesproken had door de profeet: 'Ik heb mijn zoon geroepen uit Egypte'".

Over welke profeet gaat het? Een overbodige vraag, want voor zijn toehoorders was het evident dat Mattheüs hier de profeet Hosea citeerde (Hosea, 11:1). Maar in dat citaat slaat 'mijn zoon' niet op een individu maar op het hele volk van Israël. Hosea verwijst naar de uittocht van de Israëlieten uit Egypte onder leiding van de grootste profeet die het jodendom ooit heeft gekend, Mozes. Door dat citaat van Hosea op Jezus toe te passen presenteert Mattheüs Jezus als de nieuwe Mozes, de nieuwe redder van het volk, de Messias.

In zijn verhaal heeft de evangelist parallellen ingebouwd tussen Jezus en Mozes

Over koning Herodes zijn we goed geïnformeerd dank zij Flavius Josephus, een joods geschiedschrijver uit die tijd. Het besluit om alle jongens van twee jaar en jonger in Betlehem en omgeving te doden, past wel bij het karakter van Herodes. Die man leed aan achtervolgingswaanzin en kon bijzonder wreed uit de hoek komen. Kort voor zijn dood heeft hij zijn drie zonen nog vermoord omdat hij hen ervan verdacht een greep naar de macht te willen doen. Maar over een eventuele kindermoord in Betlehem rept Flavius Josephus met geen woord. Er is ook geen andere historische aanwijzing in die richting. Waarschijnlijk heeft Mattheüs dat element in zijn verhaal ingevoegd als parallel met wat destijds Mozes was overkomen. U weet dat Mozes, door een list van zijn moeder, ontsnapt was aan de moord op alle joodse jongens waartoe de farao besloten had toen hij vond dat de Israëlieten te talrijk werden en een bedreiging begonnen te vormen (Ex. 1,10-2,15).

Door ook in Betlehem een kinderslachting te situeren kon Mattheüs Jezus naar Egypte laten uitwijken, en Hem vervolgens, net als het joodse volk onder leiding van Mozes en conform de profetie van Hosea, laten terugkeren naar het land van Israël.

Jezus, de nieuwe Mozes, de door de joden verwachte Messias die zijn volk komt bevrijden. Die Jezus, wil Mattheüs aan zijn joodse lezers en toehoorders verkondigen: een verkondiging in verhaalvorm, zoals in die tijd gebruikelijk. Met een sterk oud-testamentisch inkleuring waarmee Mattheüs de overtuigingskracht van het verhaal tegenover zijn joodse kerkgemeenschap versterkt.

Je kunt het verhaal over 'de vlucht naar Egypte' theologisch uiteenrafelen, maar je kunt dat verhaal ook in zijn geheel op je laten afkomen.

In dat geval is niet Jezus - de Messias, de nieuwe Mozes - de centrale figuur, maar Jozef.

Zodra Jozef van Godswege een seintje krijgt dat er gevaar dreigt, neemt hij het kind en zijn moeder en slaat, diezelfde nacht nog, op de vlucht. Volgens de traditie zou het gezin twee jaar als vluchteling en vreemdeling in Egypte geleefd hebben. Toen kreeg Jozef van de engel opnieuw te horen: "Sta op, neem het kind en zijn moeder", ditmaal om naar het land Israël te vertrekken. En weer doet Jozef onmiddellijk wat de Heer hem opdraagt.

Terug thuis in Betlehem, blijkt dat het onder Archelaüs, de opvolger van Herodes als koning van Juda, evenmin veilig is. Na een nieuw seintje van Godswege, trek hij in noordelijke richting en vestigt hij zich met zijn gezin definitief in het stadje Nazareth in Galilea. [Archelaüs maakte het zo bont dat hij na twee jaar koningschap van keizer Augustus mocht opkrassen].

Van het weinige dat de evangelies over Jozef vertellen, gaat de helft over opgejaagd worden en vluchten. Van Betlehem naar Egypte, van Egypte naar Betlehem, van Betlehem naar Nazareth. Jozef de vluchteling, om leven te beschermen van de nog zwakkeren. Waarom zouden wij hem niet als patroon van de vluchtelingen mogen beschouwen?

Jozef en Maria met Jezus terug naar Nazareth

De vlucht van Jozef en Maria blijkt niet voor niets. Herodes komt er uiteraard achter dat de magiërs zijn vertrokken zonder hem verder in te lichten. Hij neemt het zekere voor het onzekere, en laat alle baby's ter dood brengen in Bethlehem en omstreken die de afgelopen twee jaar geboren zijn (de 'kindermoord', Matt.2:16-18)! Hij duldt geen mogelijke rivaal. Wanneer deze wrede Herodes gestorven is, keren Jozef en Maria terug naar Judea. Maar daar heeft een zoon van Herodes de regering overgenomen, ene Archelaus, en die is geen haar beter dan z'n vader. Daarom reizen ze direct door naar hun oorspronkelijke woonplaats in het noorden, in Galilea: Nazareth (Matt.2:19-23).

Om eens over na te denken: DE ZEVEN SMARTEN VAN MARIA

Eerste smart: De voorspelling van Simeon in de tempel
Tweede smart: De vlucht naar Egypte
Derde smart: Jezus verloren in de tempel
Vierde smart: Maria ontmoet Jezus op zijn kruisweg
Vijfde smart: Maria onder het kruis
Zesde smart: Maria met de dode Jezus
Zevende smart: De graflegging

Eerste smart: De voorspelling van Simeon in de tempel

Lucas 2:22-35

Bij de opdracht in de tempel voorzag Simeon wat er door Jezus’ komst zou geschieden en zei tot Maria dat haar Zoon een licht zou zijn voor de heidenen en een glorie voor het volk van Israël maar dat haar kind ook verdeeldheid zou brengen, niet alleen in Israël maar onder alle volkeren.


Betekenis hiervan in onze tijd:

Ook vandaag leven zovele met angst en onzekerheid voor de toekomst.

Bidden wij opdat de oproep om mee te bouwen aan sociale rechtvaardigheid ons niet onverschillig laat.

Tweede smart: De vlucht naar Egypte

Mattheüs 2:13-21

Jezus was nog maar enkele weken oud of koning Herodes, die in Jezus een gevaar zag voor zijn eigen troon, liet een bevel uitvaardigen dat alle pasgeboren eerstelingen moesten worden gedood. Jozef wordt gewaarschuwd door een engel en het gezin vlucht naar Egypte.


Betekenis hiervan in onze tijd:

Ook vandaag zijn er voortdurend mensen op de vlucht, letterlijk en figuurlijk.

Bidden we opdat ze niet voor gesloten grenzen of deuren zouden staan maar met open armen ontvangen worden.

Derde smart: Jezus verloren in de tempel

Lucas 2:41

Na afloop van het Paasfeest in Jeruzalem gingen Maria en Jozef terug naar Nazareth. Ze dachten dat Jezus wel in de massa zou lopen. Aan het eind van de dag bleek echter dat hij zoek was. Zijn ouders liepen de hele weg weer terug en troffen hem uiteindelijk aan bij de geleerden in de tempel waar hij hen onderwijs gaf. Maria sloot hem in haar armen en vroeg waarom hij niet naar huis was gekomen. Jezus antwoordde: Wisten jullie niet dat ik in het huis van Mijn Vader moest zijn?


Betekenis hiervan in onze tijd:

Geen dag gaat voorbij of we worden overstelpt met verhalen van moeders die hun kind “verloren” zijn. Opvoeden is liefhebben, bezorgd zijn maar ook loslaten en kinderen de kans geven zichzelf te zijn.

Bidden we voor al diegenen die een steentje bijdragen aan de opvoeding van onze kinderen zodat we samen bouwen aan een liefdevolle samenleving.

Vierde smart: Maria ontmoet Jezus op zijn kruisweg

Johannes 19:1; Lucas 23:26-32

Als Jezus met het kruis op zijn schouders naar de Calvarieberg stapt, staat Maria tussen het volk. Maria wil Jezus omhelzen maar de soldaten duwen haar weg.


Betekenis hiervan voor onze tijd:

Van sommigen wordt veel gevraagd, te veel- ziekte en lijden is hun ongewenste gezel.

Bidden we opdat we hen niet zouden ontwijken maar geduldig luisteren naar hun verhaal en door er voor hen te zijn, zo ook hun lijden kunnen verzachten.

Vijfde smart: Maria onder het kruis

Marcus 15:22, Johannes 19:18, 25-27; Marcus 15

Van op afstand ziet Maria hoe Jezus gekruisigd wordt. Jezus zegt dan deze drie belangrijke woorden:

Vandaag nog zult gij met mij in het paradijs zijn.

Vrouw, zie daar uw zoon.

Zoon, zie daar uw moeder.

Betekenis hiervan voor onze tijd.


Iedere dag staan mensen naast een stervende die hen dierbaar is. Veelal houdt hen de vraag bezig: Waarom?

Bidden we opdat we blijvende aandacht voor hen hebben, hen helpen om het verlies te verwerken en zo een antwoord te zijn op de vele vragen die bij hen leven.

Zesde smart: Maria met de dode Jezus

John 19:31-34, 38; Klaagliederen

Volgens de traditie mocht Maria haar dode zoon nog even op de schoot nemen. Zij omhelst Jezus. Dit tafereel werd door vele christelijke kunstenaars uitgebeeld. De beroemdste afbeelding is de Piëta van Michelangelo.


Betekenis hiervan voor onze tijd:

Dagelijks wordt op een brutale wijze een einde gemaakt aan mensenlevens door zinloos geweld. Onnoemelijk leed wordt hierdoor veroorzaakt.

Bidden we dat we zelf maximaal bijdragen aan een veilige gemeenschap en zo een voorbeeld trachten te zijn naar anderen.

Zevende smart: De graflegging

Mattheüs 27:59, Johannes 19:38-42, Markus 15:46, Lukas 27:

Jozef een raadslid nam het lichaam van Jezus, wikkelde het in een gewaad en legde het in een graf dat hij in een rots had uitgehouwen.


Betekenis hiervan voor onze tijd:

Geen enkel leven is voor niets geweest. Ieder mens laat een boodschap na.

Bidden we opdat ook wij van ons leven iets maken. Iedere dag krijgen we nieuwe kansen. Laat ons telkens weer proberen een boodschap van liefde, genegenheid en hoop te zijn naar mensen om ons heen.