Job en de onheilstijdingen

Job I 13-19 - Jobs booden melden hem zyne ongevallen

1 Er was in het land Us een man, wiens naam was Job, en die man was vroom en oprecht, godvrezend en wijkende van het kwaad. 2 Hem werden zeven zonen en drie dochters geboren. 3 Zijn bezit bestond uit zevenduizend stuks kleinvee, drieduizend kamelen, vijfhonderd span runderen, vijfhonderd ezelinnen en een zeer grote slavenstoet, zodat deze man de rijkste was van alle bewoners van het Oosten.
 
4 Zijn zonen nu plachten een feestmaal aan te richten, ieder op zijn beurt in eigen huis, en nodigden dan hun drie zusters uit met hen te eten en te drinken. 5 Telkens wanneer de dagen van het feestmaal om waren, ontbood Job hen en heiligde hen; hij stond dan des morgens vroeg op en bracht voor ieder van hen een brandoffer, want Job dacht: Misschien hebben mijn kinderen gezondigd en in hun hart God vaarwel gezegd. Zo deed Job altoos weer.
 
6 Op zekere dag nu kwamen de zonen Gods om zich voor de HERE te stellen, en onder hen kwam ook de satan. 7 En de HERE zeide tot de satan: Vanwaar komt gij? En de satan antwoordde de HERE: Van een zwerftocht over de aarde, die ik doorkruist heb. 8 Toen zeide de HERE tot de satan: Hebt gij ook acht geslagen op mijn knecht Job? Want niemand op aarde is als hij, zó vroom en oprecht, godvrezend en wijkende van het kwaad. 9 En de satan antwoordde de HERE: Is het om niet, dat Job God vreest? 10 Hebt Gij zelf niet hem en zijn huis en al wat hij bezit aan alle kanten beschut? Het werk zijner handen hebt Gij gezegend, en zijn bezit is zeer toegenomen in het land. 11 Strek daarentegen uw hand uit en tast alles aan wat hij bezit – of hij U dan niet openlijk zal vaarwel zeggen! 12 En de HERE zeide tot de satan: Zie, al wat hij bezit, zij in uw macht; alleen tegen hemzelf zult gij uw hand niet uitstrekken. Toen ging de satan van des HEREN aangezicht heen.
 
13 Op zekere dag, toen zijn zonen en zijn dochters aten en wijn dronken in het huis van hun broeder, de eerstgeborene, 14 kwam een bode tot Job en zeide: De runderen waren aan het ploegen en de ezelinnen dicht erbij aan het grazen, 15 toen de Sabeeërs een inval deden en ze roofden; en de knechten sloegen zij met de scherpte des zwaards; ik alleen maar ben ontkomen om het u aan te zeggen.
 
16 Terwijl deze nog sprak, kwam een ander en zeide: Het vuur Gods viel van de hemel en verbrandde de schapen en de knechten en verteerde ze; ik alleen maar ben ontkomen om het u aan te zeggen.
 
17 Terwijl deze nog sprak, kwam een ander en zeide: De Chaldeeën hadden drie benden gevormd, overvielen de kamelen en roofden ze; en de knechten sloegen zij met de scherpte des zwaards; ik alleen maar ben ontkomen om het u aan te zeggen.
 
18 Terwijl deze nog sprak, kwam een ander en zeide: Uw zonen en uw dochters waren aan het eten en wijndrinken in het huis van hun broeder, de eerstgeborene, 19 en zie, daar stak een zware storm op van over de woestijn, greep het huis bij de vier hoeken aan, en het viel op de jonge mensen, zodat zij stierven; ik alleen maar ben ontkomen om het u aan te zeggen.

20 Toen stond Job op, scheurde zijn mantel en schoor zijn hoofd; daarop wierp hij zich ter aarde, boog zich neer 21 en zeide: Naakt ben ik uit de schoot mijner moeder gekomen, naakt zal ik daarheen wederkeren. De HERE heeft gegeven, de HERE heeft genomen, de naam des HEREN zij geloofd. 22 In dit alles zondigde Job niet en schreef Gode niets ongerijmds toe.

Job zwaar op de proef gesteld

We moeten ervan uitgaan, dat Job geen weet had, van wat er zich in de hemel had afgespeeld, toen hem de ene na de andere ramp trof. Dat er, om zo te zeggen, over zijn rug een wedstrijd tussen de HEER en de Satan werd uitgevochten. Voor Job moet het echt een raadsel zijn geweest. Waarom moest hem dit overkomen? En dan nog wel allemaal op één dag. Terwijl hij toch "rechtschapen en onberispelijk" was.

Wat je ook van Job kon zeggen. Hij was, ondanks zijn enorme rijkdom, een vroom
mens. Eerlijk in alles. Hij diende God van harte. En de naaste had hij lief als zichzelf. Hij deed echt zijn best om niet te zondigen.

Ook was hij, wat wel genoemd wordt, een priester in zijn gezin. Hij gunde zijn
kinderen hun pleziertjes. Maar tegelijk stelde hij ze ook telkens weer voor God. Hij bracht offers voor ieder van hen. Om eventuele zonden te verzoenen.
Nee, van Job was geen kwaad woord te zeggen. Ieder kon een voorbeeld aan hem kon nemen. 

Maar dan op een dag stort Jobs wereld in. Hij verliest al zijn rijkdommen. En wat het ergste is, ook al zijn tien kinderen. Zeven zonen en drie dochters in één keer omgekomen. Een onvoorstelbare ramp...

Opvallend is hoe deze ongeluksdag is geregisseerd. Bij elke ramp ontkomt er iemand om het Job mee te delen. En ze komen bijna gelijktijdig bij Job aan. De een is nog niet uitgesproken of de ander komt eraan met nog een onheilstijding.
Job krijgt niet de tijd om van de ene klap te herstellen, voordat de volgende hem
alweer treft. Sabeeërs en Chaldeeën, onweer en storm, maken een eind aan Jobs rijkdom. Van het ene moment op het andere is hij alles kwijt Een regen van slagen treft hem. Er zijn nauwelijks woorden te vinden om deze ellende te beschrijven. 

Jobs eerste reactie is goed te volgen

"Hij scheurt zijn kleren en scheert zijn hoofd kaal." Tekenen van diepe rouw. Hoe zou je om dit enorme verlies niet rouwen. Zeker als je op één dag al je tien kinderen moet gaan begraven...

Jobs tweede reactie ligt een stuk moeilijker

"Hij werpt zich neer in het stof." Op het eerste gezicht lijkt dat begrijpelijk. Job is zodanig uit het veld geslagen, dat hij het niet meer op de been kan houden...
Maar dat staat er niet. Job neemt een aanbiddende houding aan. Hij gaat op de
knieën voor God. Dat blijkt ook uit wat hij zegt: "Naakt ben ik uit de schoot van mijn moeder gekomen en naakt zal ik in haar schoot terugkeren."

En dan komt het: "De HEER heeft gegeven, de HEER heeft genomen, de naam van de HEER zij geprezen." Het lijkt Job nauwelijks tijd te kosten om te beseffen wat er eigenlijk gebeurt.
Job belijdt meteen, dat alle rijkdom die hij bezat, inclusief zijn kinderschaar, niet
meer dan geleend goed was. God had het hem gegeven. Maar hij kon er geen aanspraak op maken. Het waren echt onverdiende zegeningen.

Tegelijk beseft hij, dat de HEER het daarom ook weer kon en mocht terugnemen.
Geen sprake van: eens gegeven, blijft gegeven. God bepaalt soeverein wat Hij zijn kinderen geeft en wat Hij van zijn kinderen neemt. Job erkent dat met respect.

Nadrukkelijk zegt de schrijver van Job, dat "Job ondanks alles niet zondigde en God geen enkel verwijt maakte". Onvoorstelbaar. Maar het is wel zo. En je vraagt je bijna verbijsterd af hoe dit kan?

Want als ons dit zou overkomen. Ja al overkwam ons maar een deel van deze
ellende. Zouden wij dan op de knieën gaan? Zouden we niet veel eerder de vuisten ballen?

Ze misschien opheffen naar de hemel? Zo van: God, dit kunt U niet maken.
In elk geval zouden wij heel hard roepen: Waarom? Waaraan heb ik dit verdiend?
Vooral als wij serieus werk maken van ons leven met de HEER. Als God en de naaste de liefde van ons hart hebben. Alsof wij recht hebben op voorspoed...
Hier komen we bij de kern van de zaak. Juist in het licht van de verzen 6 tot en met 12. 

De Satan beweert, dat mensen God alleen maar dienen uit egoïstische motieven. En dat Job daarvan een extreem voorbeeld is

Satan kan het niet met de HEER eens zijn, wanneer die een loffelijk getuigenis van Job geeft. Een uniek getuigenis zelfs. "Zoals hij is er niemand op aarde." Natuurlijk heeft Job ontzag voor God. God heeft hem immers bovenmate gezegend...

De andere kant van de medaille is, dat als je het zonder die zegeningen moet doen. Zeker wanneer ze allemaal van je worden afgenomen. Dat je dan "God in zijn gezicht zult vervloeken". Satan is daarvan overtuigd. Al naar gelang onze omstandigheden zijn, kunnen we zomaar van het één in het ander vervallen. 

Maar dat blijkt bij Job niet het geval te zijn. Hij blijft de Naam van de HEER hoog houden. Ondanks alles. Hoe kan dit? Het antwoord is: Omdat God hem dit geeft

Jobs geloof is een kostelijk geschenk van God. Het is het werk van Gods Geest in hem. Een werk, dat door de Satan niet ongedaan is te maken.
Vandaar dat de HEER de Satan de ruimte kan geven, om Job aan te tasten in zijn
bezit. God is ervan overtuigd, dat Jobs geloof die aanslag zal doorstaan.

Van die spanning is bij God geen sprake. Eigenlijk ook niet bij de Satan. Satan is
ervan overtuigd, dat Jobs geloof zal bezwijken. God is van het tegendeel overtuigd. Job zal standhouden in het geloof. En God blijkt het gelijk aan zijn kant te hebben.

Job als geloofsgetuige

Hoewel hij in de lange lijst van Hebreeën 11 ontbreekt (de wolk van geloofsgetuigen), wordt Job wel in Jacobus 5:11 als een voorbeeld voor ons genoemd. Net als de profeten was hij geduldig en volhardend in het lijden dat hij onderging.

Job was rechtvaardig, lezen we vanaf het begin. Opvallend is zijn zorg en inzet voor zijn kinderen, die wellicht gezondigd hadden tijdens het feestvieren (1:5). Datzelfde zien we in zekere zin terug als aan het eind van het boek Job moet bidden voor zijn vrienden (42:8). In alle opzichten lijkt Job een voorbeeldig mens te zijn geweest. Hij leefde met God, zijn gezin, zijn naasten.
 
De Joodse traditie wijst erop dat God zelf zegt, dat niemand op aarde gelijk is aan hem. Zelfs Abraham de rechtvaar­dige niet. Alleen Job wordt omschreven met de woorden oprecht, vroom, godvrezend en wijkende van het kwaad (1:8).
 
In het vervolg brengt Job zelf ook steeds naar voren dat hij werkelijk goed heeft geleefd. Hij gaf om weduwen, armen, behandelde zijn slaven goed, stelde zijn vertrouwen niet op goud, sprak geen leugentaal enz. (Job 31).

Job is een man die zich vasthoudt aan God

Dat zien we ook aan de manier waarop hij de beproeving van Satan door­staat. Ondanks de ellende die hem overkomt blijft hij God prijzen. Zowel bij materiële tegenslag als bij lichamelijk en persoonlijk lijden weigert hij God vaarwel te zeggen.
 
Dat neemt niet weg dat hij God wel met scherpe woorden aanspreekt. Job voelt zich bekneld, tegengewerkt, verzocht. ‘Erkent toch, dat God mij onrecht gedaan heeft en zijn net over mij heeft heengeworpen’, zegt hij (Job 19:6).
 
Maar evenzeer zegt hij: ‘Maar ik weet: mijn Losser leeft en ten laatste zal Hij op het stof optreden. Nadat mijn huid aldus geschonden is, zal ik uit mijn vlees God aanschouwen.’ (vers 25-26) 

Zijn vrienden weten zich er geen raad mee

We kennen hun negatieve rol in het verhaal. Daarom is het zo verrassend te lezen hoe ze verschijnen. Ze hebben over Jobs ramspoed gehoord en besluiten hem te gaan troosten. Nadat ze hem luidkeels beklaagd hebben blijven ze zeven dagen en zeven nachten naast hem op de grond zitten. Ze zien hoe vrese­lijk hun vriend lijdt en zwijgen (2:13).
 
Dat is geen eenvoudige manier van medeleven betuigen. Zeven dagen en zeven nachten! En je dan ook nog stil houden. Geen troostende woorden. Geen welgemeend advies. Geen gebed of bijbeltekst. Daar kunnen we wat van leren, conludeerden we als groep. In het Jodendom krijgen concrete, praktische aspecten van het leven altijd grote aandacht. Dat geldt ook voor de rouwperiode. Een van de regels is, dat je bij bezoek aan de nabestaanden zwijgt totdat een van hen je aanspreekt.

Bij Job gaat het net zo. Pas na een week begint hij te spreken en komt ook de reactie van zijn vrienden los. De lange uiteenzettingen gaan over de vraag of Jobs lijden wel of niet een oorzaak heeft, namelijk in bepaalde zonden. Job ontkent met klem, de vrienden proberen toch ergens een reden te vinden en beschuldigen hem van hoogmoed. Het onbegrip van de vrienden staat in groot contrast met hun eerdere zwijgen. Ze zitten misschien nog wel naast hem, maar de afstand tussen hen is groot. Zoals in de afbeelding hierboven is Job een vreemde geworden, die je bekijkt en waarover je meewarig je hoofd schudt. Misschien lijdt Job wel het meer onder hun harde woorden dan onder de tegen­spoed die hij moet verduren.

Job buigt niet

De discussies krijgen een onverwachtse wending als God zelf gaat spreken. Aan de ene kant wijst Hij Job terecht, aan de andere kant erkent Hij dat Job juist over Hem heeft gesproken, in tegenstelling tot zijn vrienden (42:7).
 
Hierna doet Job boete (42:6). Maar al te snel denk je dan dat hij toch zijn zondigheid erkent, maar dat wordt nergens zo gezegd. Er is wél wat veranderd in hem. Job zegt het zo: ‘eerder had ik slechts over U gehoord, maar nu heb ik U met eigen ogen aanschouwd.’ (42:5) De woorden haken aan bij het citaat uit hoofdstuk 19:26. Hij lijkt met andere ogen naar de werkelijkheid te kijken, is tot inzicht gekomen. Gods wegen zijn niet na te tekenen, als mens kun je niet over Hem oordelen. Maar je mag op Hem hopen.
 
Het is mooi dat dit boek begint met een dialoog tussen God en de Satan maar eindigt met God en Job. Voor de aan­klager is geen plaats meer. Er komt weer nieuw leven op gang.

Heeft Job echt bestaan? Een Talmoedtekst noemt allerlei mogelijke tijden waarin Job heeft geleefd, namelijk die van Abraham, Mozes, de grote Richters, de terugkeer uit de ballingschap enz. De lijst mogelijkheden wordt nuchter afge­sloten met de opmerking van een rabbijn dat Job helemaal niet heeft bestaan.
 
Hetzelfde zegt Salomon Zeitcheck in Abel Herzbergs indrukwekkende boekje Drie rode rozen. In de brieven die hij aan Job schrijft beklaagt Zeitcheck zich over zijn grote lijden. Job was slechts een denkbeeldig persoon. Zeitcheck zou willen dat ook hij niet bestond. Maar hij moet als enige overlevende van de Holocaust het leven in eenzaamheid ondergaan.
 
Of Job heeft bestaan is niet de grote vraag. Zijn lijden en de vraag naar Gods rechtvaardig­heid zijn maar al te herkenbaar voor ons. De vraag is hoe wij daarmee omgaan. Het boek Job leert ons die vragen serieus te nemen, geduld te hebben en te blijven zoeken naar God. En om te zwijgen bij het lijden van een ander.