Jeftaas dochter beweent haar maagdom

Richteren XI 38-40 - Jeftaas dochter beweent haaren maagdom

30 Toen deed Jefta de HERE een gelofte en zeide: Indien Gij de Ammonieten in mijn macht geeft, 31 dan zal hetgeen mij uit de deur van mijn huis tegemoet komt, wanneer ik behouden van de Ammonieten terugkeer, de HERE toebehoren, en ik zal het ten brandoffer brengen. 32 Vervolgens trok Jefta tegen de Ammonieten op om met hen te strijden en de HERE gaf hen in zijn macht. 33 Hij versloeg ze van Aroër af tot in de nabijheid van Minnit – twintig steden – en tot Abel-Keramim: een geweldige nederlaag, waardoor de Ammonieten voor de Israëlieten moesten bukken.
 
34 Toen Jefta naar Mispa, naar zijn huis kwam, zie, zijn dochter ging hem tegemoet met tamboerijnen en reidansen. Zij was zijn enig kind; behalve haar had hij zoon noch dochter. 35 En zodra hij haar zag, verscheurde hij zijn klederen, en riep uit: Ach, mijn dochter, gij buigt mij diep terneer en gij zijt het, die mij in het ongeluk stort; ik heb tegenover de HERE een woord gesproken en kan niet terug. 36 Maar zij antwoordde hem: Vader, als gij tegenover de HERE een woord gesproken hebt, doe mij dan naar wat gij beloofd hebt, nu de HERE u volledig wraak verschaft heeft over uw vijanden, de Ammonieten. 37 Verder zeide zij tot haar vader: Dit worde mij vergund: geef mij twee maanden uitstel om heen te gaan, het gebergte in te trekken en met mijn vriendinnen mijn maagdom te bewenen. 38 En hij zeide: Ga; en hij liet haar voor twee maanden gaan. Toen ging zij met haar vriendinnen haar maagdom bewenen in het gebergte. 39 Na de twee maanden keerde zij naar haar vader terug, en deze voltrok aan haar de gelofte, welke hij gedaan had; zij heeft geen gemeenschap gehad met een man. En het werd een inzetting in Israël, 40 dat jaarlijks de Israëlitische meisjes gedurende vier dagen in het jaar de dochter van de Gileadiet Jefta gingen bezingen. 

De bijbeltekst in de Nieuwe Bijbelvertaling gaat als volgt;

30 Hij beloofde de HEER: ‘Als u de Ammonieten aan mij uitlevert, 31 dan zal het eerste dat me bij mijn behouden thuiskomst tegemoet komt voor u zijn; dat zal ik als brandoffer aan u opdragen.’ 32 Toen trok hij op tegen de Ammonieten en bond de strijd met hen aan, en de HEER leverde ze aan hem uit. 33 Jefta sloeg hen terug van Aroër tot Minnit en Abel-Keramim en nam daarbij niet minder dan twintig steden in. Zo bracht hij een zware nederlaag toe aan de Ammonieten, die het hoofd moesten buigen voor de Israëlieten.

34 Toen Jefta terugkwam in zijn woonplaats Mispa, werd hij met reidansen en trommelspel verwelkomd. Zijn dochter ging voorop. Zij was zijn enige kind, andere zonen of dochters had hij niet. 35 Meteen toen hij haar zag scheurde hij zijn kleren en riep uit: ‘Ach mijn kind, dat jij me deze slag moet toebrengen, dat juist jij het bent die me in het ongeluk stort! Ik heb de HEER een gelofte gedaan en daar kan ik niet op terugkomen.’ 36 ‘U hebt de HEER een gelofte gedaan, vader,’ antwoordde ze. ‘Nu hij u gewroken heeft op uw vijanden, de Ammonieten, moet u met mij doen zoals u hebt beloofd. 37 Maar dit wil ik nog vragen: gun me voordat u uw gelofte ten uitvoer brengt nog twee maanden tijd, zodat ik met mijn vriendinnen de bergen in kan trekken om erover te treuren dat ik nooit iemands vrouw zal zijn.’ 38 ‘Goed,’ zei Jefta, en hij liet haar voor twee maanden de bergen in gaan om met haar vriendinnen om haar maagdelijkheid te treuren. 39 Toen die twee maanden voorbij waren keerde ze naar haar vader terug, en hij bracht zijn gelofte ten uitvoer. Nooit had ze met een man geslapen. Sindsdien is het in Israël de gewoonte 40 dat de jonge meisjes elk jaar vier dagen lang rouwklagen om Jefta’s dochter.

Verkeerde godsvoorstellingen kunnen mensen hopeloos in het nauw drijven

Gegrepen door de geest van de HEER organiseert Jefta zijn troepen. Nu of nooit. Hij moet slagen. Zeer onbezonnen en ondoordacht legt hij een gevaarlijke gelofte af: “Als U de Ammonieten aan mij uitlevert, dan zal het eerste dat me bij mijn behouden thuiskomst tegemoet komt voor U zijn.”Wat daarvan gedacht?Wat een stommiteit, wat een vermetelheid.

Wat een overijld, overhaastig en onbezonnen idee! Realiseert Jefta zich dat hij strakseventueel zijn eigen dochter kan ontmoeten? Daar moet hij toch rekening mee houden. Al goed dat de bijbel meerstemmig is, dat er ook andere verhalen en wijze raadgevingen te plukken vallen. “Het is voor een mens een valstrik iets ondoordacht heilig te noemen en pas na zijn gelofte na te denken” (Spreuk. 20, 25). 

Prediker 5, 1-6 raadt aan niet te veel aan God te beloven en “wees dan niet te vlug met je tong en spreek niet overijld. Zorg dat je door je mond geen schuld op je laadt om dan tegen de priester te zeggen: ‘Ik heb me vergist’…”

Wat gevreesd wordt, gebeurt: Jefta wint de strijd, keert huiswaarts, wordt juichend onthaald door musicerende vrouwen. “Zijn dochter ging voorop”.
Als Jefta tot zijn grote ontzetting zijn enig kind ziet naderen, beseft hij de diepe tragiek van het ogenblik. Hij scheurt zijn kleren om zijn innerlijke verscheurdheid uit te drukken. Zo deden ooit Jakob, Job en de hogepriester tijdens Jezus’ proces. Wat Jefta uitroept kan niet door de beugel. Hij stelt alles zo voor alsof zijn dochter de hoofdschuldige van het drama is: “Ach, kind, dat jij mij deze slag moet toebrengen, dat juist jij het bent die me in het ongeluk stort!” Het is net omgekeerd: hij stort háár in het ongeluk. “Ik heb de HEER een gelofte
gedaan en daar kan ik niet op terugkomen”. O nee?

Hij had toch anders kunnen reageren, in de trant van: “Wat heb ik mij wel voorgesteld?Wat heb ik voor een domme gelofte afgelegd. Hoe stel ik mij God wel voor? Het kan niet zijn dat God zou willen dat ik je dood. Excuseer voor de onzin die ik vroeger uitgekraamd heb. Kom, meisje, ik omhels je. Wat een feest je te mogen terugzien.”

Ook de reactie van Jefta’s dochter is onbegrijpelijk. Ze verklaart zich al meteen akkoord met haar vaders gelofte. “Je moet doen met mij zoals je de HEER beloofd hebt.” Normaal zou je hier iets totaal anders verwachten. Bijvoorbeeld: “Ben je gek, vader? Geen sprake van! Je god kan me gestolen worden. Je meent dit toch niet? Je gaat me toch niet doden?”

Er staat wat er staat… Daarop vraagt de dochter nog om een kleine gunst: “Laat mij toe twee maanden met mijn vriendinnen in de bergen mijn lot te bewenen, namelijk, dat ik nooit iemands vrouw zal zijn.” Inderdaad, het leven van dit jonge meisje moet eigenlijk nog beginnen. Zij is nog geen vrouw. De toekomst lacht haar in normale omstandigheden nog toe: huwen, kinderen krijgen, een huisgezin uitbouwen. Haar leven zal in de kiem gesmoord worden.

Vader Jefta geeft haar de toelating om zich met haar gezellinnen twee maanden in de bergen te bezinnen. De vrouwenwereld komt tegenover de mannenwereld te staan. Het godsbeeld van vrouwen, hun omgang met het goddelijke, ziet er anders uit dan het godsbeeld door mannen gehanteerd. De Onuitsprekelijke is een God die wil dat mensen leven en gelukkig zijn, dat ze zich in alle vrijheid en solidariteit ontwikkelen.

Ongehoord dat Jefta, behept met een ziek en verziekend godsbeeld, niet op zijn besluit terugkomt. Hij is overtuigd dat hij niet meer terug kán, in de stijl van: “Hier sta ik en ik kan niet anders” (Maarten Luther). Paus Johannes XXIII zou ooit gezegd hebben: “Hier sta ik en ik kan wél anders.”

Verkeerde godsvoorstellingen kunnen mensen hopeloos in het nauw drijven. Jefta brengt zijn gelofte ten uitvoer; m.a.w., hij offert haar op, hij doodt haar. En God zwijgt! Binnen de Griekse mythologie vinden we een paar parallellen, die evenwel niet eindigen in de feitelijke terechtstelling van het kind. Agamemnon zal zijn dochter Ifigenea uiteindelijk níet doden. Ook Idomeneus, de koning van Kreta, zal zijn zoon die hij tijdens een storm aan Poseidon beloofd heeft, niet verliezen. Trouwens, ook Abraham moet zijn zoon Isaak niet offeren.

JHWH laat daaromtrent geen dubbelzinnigheid bestaan. Hij wil niet dat er Isaak enig letsel toegebracht wordt (Gen. 22). Friedrich Nietzsche schreef ooit: “Over offers en opoffering denken de offerdieren anders dan de toeschouwers, maar men heeft ze nooit aan het woord laten komen.” 

Tot op heden worden vele mensen (op)geofferd. Soms onder de vlag van ijzeren plichtvervulling of begeestering voor hogere idealen en het vaderland. De tragische noodzakelijkheid van het ongehoorde wordt met drogredenen vanuit een zogenoemde religieuze bewogenheid goedgepraat. 

Of mensen gaan massaal door de knieën voor moderne godheden. Dat er daarbij zijdelings slachtoffers vallen, is onvermijdelijk: ‘collateral damage’. Vele mensen zijn zeer ‘godsdienstig’: ze offeren uitbundig medemensen op aan de godheden van vooruitgang, werkgelegenheid, carrière, mobiliteit van het verkeer,
concurrentiekracht, competitiviteit enz. Er vallen slachtoffers wanneer men staat, familie-eer, maatschappij, bedrijf, verenigingsleven, ja zelfs kerk, absoluut gaat stellen.

Het slot van het verhaal is aangrijpend. Telkens opnieuw wordt er de nadruk op gelegd dat de dochter van Jefta nog op de drempel van het leven stond. Ze had nog nooit met een man geslapen.Alles moest nog beginnen en het was al gedaan, kapot gemaakt. “Sindsdien is het in Israël de gewoonte dat de jonge meisjes elk jaar vier dagen lang rouwklagen om Jefta’s dochter.” 

Er is in Israël een traditie ontstaan, een gebruik, een ordening, om ter ere van de
anonieme dochter van Jefta, vier dagen per jaar, jaargetijde te houden waaraan alle jonge meisjes deelnemen. Deze collectieve gelovige bezinning is een probaat middel om nooit te vergeten wat ooit gebeurd is en blijft gebeuren onder mensen. Het is een poging om de geslachtofferde vrouwen opnieuw in leven te roepen, om hen het leven terug te schenken, om ze nooit of nooit te vergeten. In de hoop dat daardoor bekering ontstaat in de harten en de gedragingen van mensen, maar dan voor het gelaat van de echte God, die een God van
leven in overvloed is.

Bijbelverklaarders hebben in de loop der eeuwen blijk gegeven van stunteligheid en onbehagen bij de verklaring van Recht. 11, 29-40. Het verhaal werd een ‘straf van God’ genoemd. Of symbolisch geïnterpreteerd. Of men prees het ‘godgewijde leven’ van Jefta’s dochter. Of het offer zou nooit uitgevoerd zijn. Of het was maar een schijnritueel.

Kerkvaders bewonderden ‘de nederigheid’ van het meisje (Methodius, Gregorius van Nazianze, Isidorus van Sevilla). Bij Augustinus proef je onbehagen. In Hebreeën 11, 32 wordt de lof van Jefta uitgebazuind. Hij heeft ‘gerechtigheid beoefend’, zoals Gideon, Barak, Simson, David, Samuel. 

Als weldenkend mens kun je hier enkel groot voorbehoud aantekenen. De tekst klinkt gruwelijk en cynisch. Soms komt het woord van God tot ons,
hortend en stotend, doorheen menselijke, al te menselijke woorden.

Bedenk tenslotte:

-Mensenoffers waren verboden in Israël.

-Dat Jefta in het Nieuwe Testament als een geloofsheld naar voren wordt gebracht en niet als een primitieve barbaar. (Hebr. 11:32)

-Dat Jefta heel goed wist wat Gods had geopenbaard in de woestijtijd. (Ri. 11:12-27)

-Het meisje beweende niet haar komende dood, maar haar kinderloosheid of ongehuwd zijn. (Ri. 11:37)

-De schrijver sluit zijn verhaal met de opmerking dat het meisje nooit omgang met een man heeft gehad en niet dat zij werd gedood.