Josef aangeklaagt door Potifars huisvrouw

Genesis XXXIX 17-18 - Josef aangeklaagt door Potifars huisvrouwe

1 Jozef nu werd naar Egypte gebracht; en Potifar, een hoveling van Farao, de overste der lijfwacht, een Egyptenaar, kocht hem van de Ismaëlieten die hem daarheen gebracht hadden. 2 En de HERE was met Jozef, zodat hij een voorspoedig man werd, en hij woonde in het huis van zijn heer, de Egyptenaar. 3 Toen zijn heer zag, dat de HERE met hem was, en dat de HERE alles wat hij ondernam onder zijn hand deed gelukken, 4 won Jozef zijn genegenheid en hij mocht hem bedienen; hij stelde hem aan over zijn huis, en alles wat hij had, gaf hij in zijn hand. 5 Van het ogenblik af, dat hij hem over zijn huis en over al wat hij bezat had aangesteld, zegende de HERE het huis van de Egyptenaar om Jozefs wil: de zegen des HEREN rustte op alles wat hij had, zowel in huis als op het veld. 6 En hij liet al het zijne aan Jozef over, en met hem naast zich, bemoeide hij zich enkel met het brood dat hij at. Jozef nu was schoon van gestalte en schoon van uiterlijk.
 
7 Hierna sloeg de vrouw van zijn heer haar ogen op Jozef, en zij zeide: Kom bij mij liggen. 8 Maar hij weigerde en zeide tot de vrouw van zijn heer: Zie, mijn heer bemoeit zich, met mij naast zich, met niets van wat er in huis is, en alles wat hij heeft, heeft hij in mijn hand gegeven; 9 niemand is in dit huis machtiger dan ik, en hij heeft mij niets onthouden dan alleen u, omdat gij zijn vrouw zijt; hoe zou ik dan dit grote kwaad doen en zondigen tegen God? 10 En ofschoon zij dag aan dag tot Jozef sprak, voldeed hij niet aan haar wens bij haar te gaan liggen en omgang met haar te hebben.
 
11 Op zekere dag kwam hij het huis binnen om zijn werk te verrichten, terwijl niemand van de huisgenoten daar in huis was. 12 Toen greep zij hem bij zijn kleed en zeide: Kom bij mij liggen. Maar hij liet zijn kleed in haar hand achter, vluchtte en liep naar buiten. 13 Toen zij nu zag, dat hij zijn kleed in haar hand achtergelaten had en naar buiten gevlucht was, 14 riep zij haar huisgenoten en zeide tot hen: Ziet toch, hij heeft ons een Hebreeuwse man gebracht opdat deze zijn spel met ons drijve; hij is bij mij gekomen om bij mij te liggen, maar ik heb met luider stem geroepen; 15 en toen hij hoorde, dat ik mijn stem verhief en riep, liet hij zijn kleed bij mij achter, vluchtte en liep naar buiten. 16 Daarop legde zij zijn kleed bij zich neer, totdat zijn heer thuiskwam. 17 En zij sprak tot hem in dezer voege: Die Hebreeuwse slaaf, die gij ons gebracht hebt, is bij mij gekomen om zijn spel met mij te drijven. 18 Maar toen ik mijn stem verhief en riep, heeft hij zijn kleed bij mij achtergelaten en is naar buiten gevlucht. 19 Zodra zijn heer de woorden hoorde, die zijn vrouw tot hem sprak: zo en zo heeft uw slaaf mij gedaan, ontbrandde zijn toorn. 20 En Jozefs heer greep hem en wierp hem in de gevangenis, de plaats waar de gevangenen van de koning gevangen zaten. Zo kwam hij daar in de gevangenis.
 
21 En de HERE was met Jozef; Hij bewees hem genade en deed hem de genegenheid van de overste der gevangenis winnen. 22 Daarom vertrouwde de overste der gevangenis al de gevangenen die in de gevangenis waren, aan Jozef toe, en al wat daar te doen was, deed hij. 23 De overste der gevangenis keek niet om naar iets dat hem was toevertrouwd, omdat de HERE met hem was; en wat hij verrichtte, deed de HERE gelukken.

De bovenstaande geschiedenis wordt nogal eens alleen moralistisch benaderd

Dan wordt de vrouw van Potifar afgeschilderd als een wulpse vrouw, als een seksbom; en Jozef als een brave Hendrik, een wat wereldvreemd figuur, die geen enkele seksuele begeerte kent. Maar op die manier wordt het verhaal goed verminkt. Waarschijnlijk is deze vrouw van Potifar een vereenzaamde vrouw.
Door z’n hoge baan zal Potifar vaak en soms lang van huis geweest zijn.
Daar komt nog bij, dat hij een eunuch is, een ontmande, gecastreerd, seksueel gehandicapt. Dat was het lot van zo’n hoveling van de koning; Zulke mensen moesten niet in de verleiding komen om zich te vergrijpen ad harem van de koning. Blijkbaar kwam het wel voor dat zo’n ontmande getrouwd was.

Er is ook geen aanwijzing, dat Jozef seksueel onbewogen is. Het is opvallend, dat er niet staat dat Jozef ‘niet wil’; maar: ‘Hij weigert’. Dat geeft al iets van een strijd te zien. Zijn argument is: Het zou niet loyaal zijn tegenover zijn meester;
Door op het voorstel van Potifars vrouw in te gaan, zou Jozef zich vergrijpen tegenover Potifar.. Maar dat niet alleen: Jozef beseft heel goed, dat dit ook een ‘zondigen tegen God’ zou zijn.. Niet zijn persoonlijke verlangens en begeerten mogen de toon aangeven en de norm voor ons handelen zijn.

De vraag of wat Jozef doet goed is, wordt bepaald door zijn verantwoordelijkheid tegenover Potifar. Jozef ziet scherp, dat een vergrijp tegenover Potifar ook een vergrijp is tegenover God. Daarom weigert hij. Want, en hetzelfde geldt evengoed nu, wie de medemens tekort doet - ín of buíten het huwelijk– doet God tekort.

Maar de vrouw van Potifar geeft de moed niet op. Ze probeert Jozef dag in dag uit over te halen. We weten wel dat een eerste keer neen moeten zeggen nog niet het moeilijkste is. Elke dag weer neen moeten zeggen is heel wat moeilijker.
Want onwillekeurig begin je dan toch wat met de gedachte te spelen.

Je begint met wat extra aandacht aan zo’n vrouw te geven. Ze heeft toch wel leuke dingen, denk je. Je begint met de gedachte vertrouwd te raken.
En zo verzwakt de weerstand en steekt de begeerte de kop op. Zo word je rijp om toe te geven. Zo’n soort ontwikkeling zal er toch ook wel bij Jozef geweest zijn.. Dat blijkt uit zijn reactie op het kritieke moment. Dat is voor hem echt het uur van verleiding.

Zulke momenten zijn er, waarin alles samenspant en waarin alle omstandigheden zo geregeld lijken te zijn om je in de val te laten lopen. De kust is vrij. Jozefs innerlijke weerstand is verzwakt. Potifars vrouw zal daar iets van hebben aangevoeld. En dan grijpt ze hem vast: ‘Ga met me mee naar bed! Dit is de kans!’..

Uit de reactie van Jozef blijkt, dat de verleiding hem bijna te sterk is.. Als hij onverschillig tegenover haar had gestaan, als hij geen enkele begeerte naar haar had gevoeld, had hij niet zo min of meer paniekerig hoeven te reageren.
Dan had hij kil en koel met haar kunnen praten en haar voorstel kunnen afwijzen;
Dan had hij zich onbewogen uit haar greep kunnen losmaken. Want zij had hem met haar lichaamskracht niet kunnen dwingen. Maar het feit dat Jozef min of meer halsoverkop vlucht, laat zien dat zijn eigen begeerte wakker geworden is.
En dan is er nog meer één middel om tegen de verleiding stand te houden: Maken dat je wegkomt; er vandoor gaan. Dat doet Jozef. Hij rukt zich los en rent de kamer uit.

Het is geen elegante oplossing. En eigenlijk zal het een vertoning geweest zijn; want het kleed waar het hier over gaat, zal alles geweest zijn wat Jozef aan had! In die tijd hadden ze nog geen ondergoed, moet u weten. En in het warme Egypte droegen ze, zeker in huis, maar één kleed. Een enkele keer bedekte dat ook je bovenlichaam - maar meestal alleen de onderkant - van je middel tot je knieën. Jozef had dus al niet zoveel aan, maar zelfs dat raakt hij ook nog kwijt doordat de vrouw van Potifar zijn kleed heeft vastgehouden.
Omdat de slaven op dat moment niet dichtbij waren, slaagt hij er waarschijnlijk wel in, ongezien in z’n eigen kamer te komen.

Maar die vlucht van Jozef is wel zijn redding. Het is de enige mogelijkheid om aan Potifar én aan God trouw te blijven. Weliswaar op het nippertje. Maar toch.
Het zou natuurlijk veel mooier geweest zijn als Jozef koud gebleven was voor die vrouw. Maar Jozef was een mens van blees en bloed, zoals wij.

Onze overwinningen op de verleiding zijn nooit volmaakt. Er mankeert altijd wat aan. Er zijn altijd zwakke plekken en schoonheidsfouten.. Want Jozef houdt rekening met God lezen we. Als Jozef zijn eigen begeerte zou zijn gevolgd, was hij met de vrouw van Potifar naar bed gegaan. Weliswaar wordt die overwinning dus niet behaald met een volmaakte techniek. Maar het is wel een overwinning. En daar gaat het om...

Wél is Jozef daarna van de vrouw van Potifar nog niet af! Zij voelt zich diep beledigd door deze afwijzing van Jozef en de verliefdheid van haar slaat
om in haat. Ze gilt de hele buurt bij elkaar en vertelt aan ieder die het horen wil, dat die Hebreeër haar had willen verkrachten. Het bewijs heeft ze nog op haar bed liggen: Het kleed, dat ze zelf Jozef van zijn lijf heeft gerukt.

Toch lijkt het me, dat Potifar bij z’n thuiskomst bij nader inzien niet zo overtuigd blijkt te zijn van het verhaal van z’n vrouw. Als hij het wel geloofd had, zou hij – helemaal volgens de in Egypte (en ook later in Israël) geldende wetten – z’n trouweloze slaaf de doodstraf gegeven hebben: verbranden, spietsen, ophangen, stenigen – wat dan ook: De doodstraf stond erop!

Maar nee, Potifar kent Jozef – als een door en door betrouwbare slaaf; Betrouwbaar, bepaald niet dom – en: gelovig.. Waarom zou Jozef zoiets doen?.
En waarom is hij dan ook nog eens zo oerstom, om z’n kleed te laten liggen?
Hij is per slot van rekening sterk genoeg om zijn vrouw aan te kunnen, en om dat kleed terug te pakken..

Potifar gaat twijfelen aan z’n vrouw. Maar wat moet hij?..Als hij Jozef níet straft dan laat hij z’n vrouw helemaal voor gek staan; maar ook hijzelf en in zijn positie zou helemaal voor gek staan voor het hele koninklijke hof. Nee, dat kan ook niet. En Jozef is uiteindelijk maar een slaaf. Daarom moet Jozef toch maar de dupe worden.

Potifar kan het niet over z’n hart krijgen om Jozef te doden (wat dus had gemoeten!); en dus laat hij Jozef opsluiten in de koninklijke gevangenis -- daar wordt hij tenminste nog redelijk verzorgd.

Toch wordt Jozef - en nu voor de tweede keer - in een kuil gegooid: De eerste keer door z’n broers in Dothan; en nu opnieuw door de Egyptenaren. En opnieuw - buiten zijn schuld Deze keer zelfs, omdat hij het goed heeft gedaan

Maar toch zal blijken, dat God de regie houdt! God neemt hier ook het ónrecht in Zijn dienst om Zijn verlossingsplan voor de wereld uit te voeren. Ook de vrouw van Potifar wordt een schakel in Zijn plan. Door haar toedoen komt Jozef straks in de gevangenis in contact met de schenker van de koning van Egypte; en die schenker zal er later voor zorgen, dat Jozef weer vrij komt.
Helemaal achteraf kan Jozef dan zeggen: ‘Mijn broers en die vrouw van Potifar, die hadden kwaad tegen mij in de zin, maar God heeft dat ten goede gekeerd’

Mee dankzij Jozef komt God uiteindelijk uit bij de geboorte van Zijn Zoon Jezus Christus. Maar ondertussen is Jozef wél door diepe dalen gegaan. Hij heeft moeten lijden vanwege zijn trouw aan Potifar en aan de Here God. Hij wordt onschuldig gestraft. Maar hij heeft dat lijden gedragen. Hij is niet opstandig geworden, hij heeft niet het recht in eigen hand genomen.